Трамп маъмурияти қабул қилган савдо ва тариф чора-тадбирлари хомашё ишлаб чиқарувчи, сотувчи ва харидорларни ўз стратегияларини қайта кўриб чиқишга ва янги шароитларга мослашишга мажбур қилди. Улар Трамп келажакда қандай қадамлар қўйиши мумкинлигини олдиндан тахмин қилишга уринмоқда.
Маълум бўлишича, хомашё бозорлари фақатгина амалга ошириб бўлинган чораларга эмас, балки эҳтимолий келажакдаги ҳаракатларга ҳам мослашмоқда. Бу эса АҚШга таъсирни чеклаш истагини кучайтирмоқда.
Бунга Канаданинг нефт хомашёсини денгиз орқали экспорт қилиши мисол бўлади. Экспорт йўналиши АҚШ ва Хитойга қараб ўзгармоқда, гарчи Трамп Канададан келадиган энергия манбаларга 10 фоизлик бож жорий этиш бўйича дастлабки режасидан воз кечган бўлса ҳам.
Апрел ойида Канада илк бор АҚШга қараганда кўпроқ нефтини Хитойга денгиз орқали экспорт қилди. Бу эса савдо уруши натижасида пайдо бўлган ноаниқлик шароитида бозор қандай ўзгариши мумкинлигини кўрсатади.
Хитой томон бурилган экспорт
Kpler таҳлилчилари тўплаган маълумотларга кўра, апрель ойида Канададан Хитойга денгиз орқали нефт экспорти кунига 299 минг баррелни ташкил этди. Бу март ойидаги 277 минг кунлик баррелга нисбатан кўпроқ. Шу билан бирга, АҚШга апрел ойида 286 минг баррел экспорт қилинган бўлиб, бу мартдаги 283 минг баррел билан деярли бир хил, аммо ўтган йилнинг сентябрида қайд этилган рекорд даража — 431 минг баррелдан анча кам.
Бу рақамлар фақатгина денгиз орқали ташилаётган нефтини акс эттиради. Канаданинг АҚШга нефт етказиб беришининг асосий қисми — қувурлар ва темирйўл орқали амалга ошириладиган йирик ҳажмлар ҳисобга олинмаган.
Канада ҳар куни ўзининг жанубий қўшнисига қувурлар орқали тахминан 4 миллион баррел нефть ҳайдайди. Ҳажмлар ўзгармаган бўлса-да, нархларда ўзгариш юз берди ва бу ўзгариш Канада фойдасига бўлди. Бу эса Трамп сиёсатининг яна бир кутилмаган оқибатидир.
Western Canadian Select навли нефтининг Америка West Texas Intermediate навли нефтига нисбатан чегирмаси сўнгги 1,5 йил ичидаги энг паст даражага тушиб, баррели учун 9 доллардан сал кўпроқни ташкил этди. Ноябрь ойида бу фарқ деярли 30 долларга тенг эди.
Бу эса Трамп кутмаган яна бир вазиятни намоён этмоқда. Унинг Венесуэла нефтига қарши жорий этган санкциялари — бу нефт ҳам канаданики сингари оғир нефт ҳисобланади — АҚШ нефтни қайта ишлаш корхоналари учун ушбу турдаги ёқилғи миқдорини камайтирди.
Бу эса Канада нефтини АҚШ учун янада зарур қилиб қўйди, натижада америкалик қайта ишловчилар уни сотиб олиш учун кўпроқ пул тўлашга мажбур бўлмоқда.
Канада нефти нархининг ошиши — мамлакатнинг АҚШдан кўра кўпроқ боғлиқ эканлиги тўғрисидаги қарашларни шубҳа остига қўяди.
Энди кўриниб турибдики, АҚШ айнан Канада нефтга боғлиқ, айниқса Трамп мос келувчи муқобил хомашёларни санкциялар орқали чеклаган бир шароитда.
Бу жараён бозорнинг ўзи қандай усулда АҚШ сиёсатининг таъсирини чеклашга интилганини кўрсатади.
Венесуэлага санкция — Канадага фойда
Қўшма Штатлар томонидан жорий этилган санкциялар, айниқса Венесуэлага қарши, айнан Канададаги Western Canadian Select каби оғир нефт турларига эҳтиёжни оширди. Шунинг учун ҳам бу ёқилғига талаб кўтарилиб, унинг баҳоси ҳам ўсди.
Натижада, Канада ўзининг асосий харидори бўлган АҚШ билан муносабатларда мустаҳкамроқ позицияга эга бўлди. Бу эса Трамп маъмурияти томонидан кўзланган мақсадларга терс ҳолатни юзага келтирди: унинг ҳаракатлари Канадага иқтисодий жиҳатдан устунлик берди.
Трейдерлар ва бозор иштирокчилари бундай ўзгаришларга тез мослашмоқда. Улар нафақат ҳозирги сиёсий қарорларни, балки келгусида қабул қилиниши мумкин бўлган чораларни ҳам ҳисобга олмоқда. Бундай ёндашув, ўз навбатида, геосиёсий ноаниқликнинг кенгайишига олиб келмоқда.
Канада, ўз навбатида, экспортини диверсификация қилишга ҳаракат қилмоқда. Хусусан, Осиё бозорига чиқиш имконияти мустаҳкамланмоқда. Бу эса мамлакатнинг иқтисодий хавфсизлиги учун муҳим қадам ҳисобланади.
Трампнинг тариф сиёсати эса нафақат ташқи бозорлар, балки ички бозорда ҳам ўзгаришларга олиб келмоқда. АҚШдаги нефтни қайта ишлаш корхоналари эҳтиёжларига мос келувчи ресурсларни топишда қийналмоқда.
Хулоса қилиб айтганда, Трамп маъмуриятининг протекционист сиёсатлари баъзан кутилмаган натижаларга олиб келмоқда. Бу жараён эса глобал иқтисодий муносабатларнинг қай даражада ўзаро боғлиқ эканини яна бир бор намоён этмоқда.
Денгиз орқали етказиб беришга ўтиш
Денгиз экспорти соҳасида устунлик ҳам, афтидан, Канада томонида.
Ўтган йил май ойида Trans Mountain қувурининг ишга туширилиши орқали унинг ҳайдаш қуввати кунига 890 минг баррелгача оширилди. Шу билан Канада денгиз орқали нефт хомашёси экспорт ҳажмини кўпайтиришга муваффақ бўлди.
Дастлаб, ушбу нефт ҳажмининг асосий қисми АҚШнинг ғарбий соҳилидаги қайта ишлаш корхоналарига йўналтирилиши кутилган эди, аслида шундай бўлган ҳам.
Бироқ, январ охирида Доналд Трамп Оқ уйга қайтиб, ўзининг риторикаси ва ҳаракатларини ўзининг шимолий қўшниси ва илгариги яқин иттифоқдоши — Канадага қарши фаоллаштирганидан сўнг вазият ўзгарди.
Трамп Канададан энергия маҳсулотлари импортига тариф жорий этмаган бўлса-да, зарар аллақачон етказилганди. Канаданинг нефт қазиб олувчи компаниялари эса муқобил бозорларни излашга киришди.
Нефтнинг дунёдаги энг йирик импортчиси ҳисобланган Хитой ҳам ўз таъминотчилари базасини диверсификация қилишга интилаяпти. Бу орқали мамлакат OPEC+ аъзоси бўлган давлатлардан келадиган нефтга боғлиқлик даражасини камайтиришни мақсад қилган.
Трамп қайтиши ортидан АҚШ ва Хитой ўртасида тарифлар борасидаги кескинлашув туфайли Хитой АҚШдан нефт импорт қилишни амалда тўхтатиб қўйди.
Гарчи музокаралар ўтказиш мақсадида тарифлар 90 кунга пасайтирилган бўлса-да, Хитой ҳозир ҳам АҚШ нефтига 10 фоизлик бож солишда давом этмоқда. Бу эса америка нефт маҳсулотларини Хитой бозорида рақобатга лаёқатсиз қилиб қўйган.
Kpler маълумотларига кўра, май ва июнь ойларида Хитой АҚШ нефтини импорт қилишни режалаштирмаяпти. Ҳолбуки, ўтган йилнинг июнида ушбу кўрсаткич кунига 417 минг баррелни ташкил этган эди.
Бу ерда гап Хитой АҚШ нефтини Канада нефти билан алмаштираётганида эмас, чунки бу икки мамлакатнинг хомашё турлари фарқ қилади. Гап шундаки, Хитой ўз нефт савдосини жадал ривожлантирмоқда ва Канада каби янги ҳамкорларни топаётганидир.
Reuters материаллари асосида тайёрланди.