Ҳамма доллар гегемонлигининг пасайиши кутилаётгани ҳақида гапирмоқда. Июн ойида Европа Марказий банки президенти Кристин Лагард АҚШ валютасининг глобал миқёсдаги ҳукмронлиги давом этишини шубҳа остига олди. Бу евронинг молиявий майдонда янада муҳим ўрин эгаллаши учун эшикни очади.
«TRT» нашрининг ёзишича, айни пайтда, дунёнинг бошқа томонида, Хитой Халқ банки (ХХБ) губернатори Пан Гонгшенг ягона доминант валютага ҳаддан ташқари ишониш хавфи ҳақида огоҳлантирди. Уни чиқариш мамлакатдаги иқтисодий муаммолар глобал инқирозга олиб келиши мумкин. Қолаверса, бундай валюта геосиёсий кескинликлар даврида санкция қуролига айланади.
«Соғлом рақобат муҳим», – дейди Хитой Халқ банки раҳбари. Бу ерда эса Хитой ҳукумати ўз миллий валютасига катта умид боғламоқда. Жаноб Гушенгнинг сўзларига кўра, сўнгги йигирма йил ичида халқаро валюта тизимидаги асосий воқеалар евронинг муомалага киритилиши ва Хитой юанининг қимматлашиши бўлди.
Бироқ, сиёсатчилар ва иқтисодчилар мунтазам равишда шундай баёнотлар беришади. Бироқ, жаҳон молия тизимида ҳали бирор туб ўзгаришлардан дарак йўқ.
АҚШ доллари халқаро ҳисоб-китоблар ва активларда муҳим рол ўйнашда давом этмоқда. Масалан, жорий йилнинг июн ойида SWIFT орқали амалга оширилган доллар тўловларининг улуши 58 фоизга етди. Евро иккинчи ўринда, юан эса атиги олтинчи ўринда, 3 фоиз.
АҚШ доллари жаҳон савдосида ҳам фаол фойдаланилмоқда, 2023 йилда барча халқаро шартномаларнинг деярли 40 фоизини ташкил этади. Шунингдек, евро ҳам худди шундай улушга эга, бироқ у Европа Иттифоқи доирасидаги, Европа Иттифоқи ва Африка давлатлари ўртасидаги савдога тўғри келади.
Жаҳон марказий банклари АҚШ долларини қўллаб-қувватлаётгани ҳам муҳимдир. Унинг регуляторларнинг халқаро захираларидаги улуши ўтган йили салкам 46 фоизни ташкил этди. Евро 16 фоизни ташкил этди. Олтин 20 фоизни ташкил этди.
«Валюта бозоридаги глобал операцияларнинг 88 фоизи долларда амалга оширилади», – деди WHITEBIRD биржа савдо бўлими бошлиғи ўринбосари Ян Пинчук.
Ниҳоят, бутун дунё бўйлаб валюта айирбошлаш «яшил»га асосланади. Доллар-бошқа валюта жуфтликлари биргаликда бозорнинг 90 фоиздан ортиғини ташкил қилади.
Рақобатчилар йўқ
Америка валютасининг ҳолати йиллар давомида сўроқ остида. Бу 2008-2009 йиллардаги глобал молиявий инқироздан бери фаол муҳокама қилинмоқда. 2020 йиллардаги воқеалар — Россиянинг халқаро заҳираларини музлатиш ва АҚШ давлат облигациялари рейтингини пасайтириш ҳам ўз таъсирини ўтказди. Ўшанда доллар ҳатто евро ва юанга нисбатан етакчилигини йўқотаётгандек туюларди.
Доналд Трампнинг биринчи президентлик даврида бошланган савдо қарама-қаршилиги ҳам ўз ҳиссасини қўшди. Ҳаммаси Хитой билан бошланган бўлса-да, 2025 йилга келиб тариф урушлари деярли барча мамлакатларга таъсир қилди.
Бу фонда Америка иқтисодиёти пасайиб кетди. Қўшма Штатларда инфляция тезлаша бошлади ва июл ойида ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 2,7 фоизни ташкил этди. Мамлакатнинг давлат қарзи эса рекорд даражадаги 37 триллион доллардан ошди.