Хитой Россия-Украина уруши музлаб қолишини ва Россия санкциялардан камроқ азият чекишини хоҳлайди. Хитой учун бу учрашув биринчи навбатда тинчлик ўрнатиш ҳақида эмас. Асл мақсад — келажакда пайдо бўлиши мумкин бўлган янги глобал тартиб қандай шаклланиши ва Евроосиёда кучлар мувозанати Хитойнинг стратегик режаларига мос келадими-йўқлигини тушуниш.
Лекин Си Жинпингнинг хавоти шундаки, агар келишув Хитой манфаатига мос келмаса, бу унга янги санкциялар, технологияларга кириш бўйича чекловлар ва Европанинг йирик давлатлари билан муносабатларнинг ёмонлашишига олиб келиши мумкин.
Хитойнинг Россия-Украина урушига муносабати қандай?
2022 йил февралда бошланган Россия-Украина урушидан бери Си Жинпинг сиёсатда эҳтиёткор йўл тутди: бир томондан «нейтраллик» ва суверенитетни ҳурмат қилишни эълон қилди, иккинчи томондан эса Россияни моддий ва технологик жиҳатдан фаол қўллаб-қувватлади. Шу билан бирга, Пекин Москва билан «чекловларсиз» ҳамкорликни мустаҳкамлади. Агар Трамп ва Путин учрашувида АҚШ Россиянинг айрим ютуқларини тан олса, бу Хитойга маъқул бўлади. Чунки бу Евроосиёдаги муҳим ҳамкорни сақлаб қолади ва Россиянинг Ғарбга тўлиқ қарам бўлиб қолишига йўл қўймайди.
Аммо агар келишув ўт очишни тўхтатишни Хитойнинг Россияга икки мақсадли (ҳам фуқаролик, ҳам ҳарбий ишлатилиши мумкин бўлган) маҳсулотлар экспортига қатъий чекловлар билан боғласа, бу Пекинга муаммо туғдириши мумкин. Шунинг учун Аляскадаги учрашув тафсилотлари — ким ташаббус кўрсатиши, ким нимани тан олиши ва қайси жиҳатлар сир сақланиши Хитой учун жуда муҳим.
Хитойнинг Россиянинг шармандали мағлубиятга учрамаслигини таъминлаш учун доимий равишда энергия савдосини кенгайтириш, қўш мақсадли технологиялар экспорти ва халқаро форумларда дипломатик ёритиш орқали қўллаб-қувватлашини шу билан изоҳлаш мумкин. Си Жинпинг ва Путин ўз ҳамкорлигини Ғарб етакчилигига сивилизатсион муқобил сифатида белгилаб, ҳамкорликни урушдан анча узоқроққа, узоқ муддатли келишувни мустаҳкамлайдиган инвестициялар, космик технологиялар ва маданий алмашинувларга кенгайтирмоқда.
Иккинчи мақсад — тўғридан тўғри ҳарбий қарама-қаршиликни қўзғатмасдан, АҚШнинг устунлигини йўқ қилиш. Хитойнинг давлатларга бераётган ўт очишни тўхтатиш, музокаралар олиб бориш ва ядровий таҳдидларга қарши туришга чақирувчи тинчлик таклифлари Пекинни масъулиятли глобал куч сифатида кўрсатишга қаратилган. Шу билан бирга, улар зимдан айбни NATOнинг кенгайиши ва Ғарбнинг «блок сиёсати»га йўналтирмоқда. Бу риторика асосан Глобал Жануб мамлакатларига мўлжалланган. Чунки Пекин санкциялар режимларига қўшилмай, Москвага иқтисодий ёрдам беришни давом эттирди.
Хитой, шунингдек, Швейцариядаги тинчлик саммити каби йирик дипломатик тадбирларда қатнашмади, чунки бундай учрашувлар Россияни ўзи истамаган ён беришларга мажбур қилиши мумкин эди. Европа ва АҚШ пойтахтларида бу ёндашув «стратегик бетарафлик» деб аталмоқда — номи нейтрал, аммо амалда Россияга моил.
Хитойнинг яна бир мақсади Европадаги дипломатик мавқени сақлаш ва совуқ уруш давридагидек кескин бўлинишга йўл қўймаслик. Хитой Европа етакчиларига илтифот кўрсатишда давом этиб, ўзини глобал барқарорлик учун муҳим воситачи сифатида кўрсатади. Шунингдек, Украинанинг урушдан кейинги тикланишида иштирок этиш имкониятини очиқ қолдириб, Пекин ўзини ҳам прагматик ҳамкор, ҳам глобал инқирозларни ҳал қилишда зарур ўйинчи сифатида намойиш қилади.
Аляска саммити Хитой учун нега муҳим?
Аляска саммити Хитой учун ҳам имконият, ҳам хавф келтиради. Энг қулай вариант — уруш заиф шартлар билан музлатилиши. Бу Россиянинг қўлга киритган ҳудудларини мустаҳкамлайди, Москвага кучли ҳамкор бўлиб қолиш ва Вашингтонни чалғитиш имконини беради. Шу билан бирга, Хитой манфаатларига зарар етказиши мумкин бўлган кескин тўқнашув хавфини камайтиради. Бундай натижа Европада «санкциялар чарчоғи»ни кучайтириши мумкин. Натижада, чоралар юмшаб, Хитой банклари ва технология компанияларининг Россияда фаол ишлаши учун кўпроқ имконият пайдо бўлади.
Пекин ҳатто сиёсатини ўзгартирмасдан ҳам, АҚШ-Россия муносабатларининг яхшиланишини қўллаб-қувватловчи сифатида кўриниб, имижини ошириши мумкин. Энг хавфли вариант эса — саммит натижасида Хитойнинг Россияга иқтисодий ёрдам йўллари аниқ нишонга олиниши. Катта ҳажмдаги иккиламчи санкциялар Хитой банклари, логистика компаниялари ва бутловчи қисмлар ишлаб чиқарувчиларига босим ўтказиши мумкин. Си Жинпинг Аляска саммити арафасида Пекин оммавий баёнотларда «мулоқотни» қўллаб-қувватлашини айтди, лекин тафсилотларни аниқ очиқламади.
Хитой учун энг катта хавф — саммит натижасида Россияга иқтисодий ёрдам йўллари аниқ нишонга олиниши. Бу ҳолатда Хитой банклари, логистика компаниялари ва саноат ишлаб чиқарувчиларига катта босим ўтказилиши мумкин.
Меҳриноза Фармонова тайёрлади.