Янги ўқув йили бошланиши билан ота-оналар олдида доимий савол пайдо бўлади: «Фарзандим қаерда ўқийди?»
Авваллари кўпчилик учун танлов оддий эди — энг яхши мактаб уйга энг яқин давлат мактаби. Ҳозир эса тобора кўпроқ оилалар хусусий таълимни танламоқда.
Бунинг асосий сабаби: хусусий мактабларда синфда болалар сони камроқ, тартиб ва хавфсизлик яхши йўлга қўйилган, ўқувчига индивидуал ёндашув кучлироқ. Бундай мактабларда бола нафақат дарсларга қатнайди, балки «тўлиқ кун» тамойилига асосланади — уй вазифаси, машғулотлар ва қизиқишларига мос тўгараклар ҳам шу ерда ташкил қилинади.
Қайсидир мактабда робототехника, қайсисида эса хорижий тиллар ёки спорт йўналишлари бор. Айрим хусусий мактабларда эса IT, дизайн ёки ҳозир жуда машҳур бўлиб бораётган SММ каби касблар ҳам ўргатилади.
Aqchabar нашрига кўра, агар бола ўқишда орқада қолса, хусусий мактабларда уни машғулотларда кузатиб борадиган ва бошқаларга етиб олиши учун ёрдам берадиган тютор ишга тушади. Бу ота-оналар учун катта қулайлик, чунки фарзанди эътибордан четда қолмайди. Давлат мактабларида эса синфда 40-45 нафаргача ўқувчи бўлиши мумкин ва бундай ёндашувни таъминлаш қийин.
Хусусий мактаблар энди одатий ҳолга айланмоқда. Масалан, ўн йил олдин Қирғизистонда бундай таълим жуда кам эди. Ҳозир эса улар тобора оммалашмоқда. Таълим вазирлиги маълумотларига кўра, 2020 йилда Қирғизистонда 152 та хусусий мактаб бўлган бўлса, 2024 йилда уларнинг сони 224 тага етди. Яъни, атиги тўрт йил ичида 72 та янги хусусий мактаб очилган.
Хусусий мактабларнинг кўпайиши нафақат ота-оналарнинг сифатли таълимга бўлган эҳтиёжи, балки бозорнинг ривожланиши билан ҳам боғлиқ. Энди улар оддий дастурлардан ташқари халқаро йўналишларни ҳам таклиф қилишмоқда, жумладан Кембриж ва Оксфорд дастурлари. Лекин шунга яраша нархлар ҳам ошмоқда.
Қирғизистон
Қирғизистонда нархлар турлича. Хусусан, Aqchabаr нашрига кўра, Қирзғистондаги энг арзон хусусий мактаблар йилига 2,8-3,5минг доллардан бошланиб, энг қийммати BIS 15 минг долларгача етади. Айрим хусусий мактаблар стипендия ҳам тўлайди.
Қозоғистон
Қозоғистонда ҳам хусусий мактаблар жуда машҳур,айниқса Алматида. Мамлакатда энг арзон хусусий мактабнинг йиллик таълими 3,3 минг доллар бўлса, энг қиммат «Мирас» халқаро мактабида нархлар 13 минг долларгача етади.
Ўзбекистон
Ўзбекистонда хусусий мактаблар бозори тез ривожланмоқда. Мамлакатда хусусий мактабнинг йиллик тўлови 24 минг доллар бўлса ва энг арзон мактаб 800 долларни ташкил қилади.
Тожикистон
Тожикистонда хусусий мактабларда ўқиш нархлари аҳолининг даромадларига нисбатан анча юқори. Хусусан, энг арзон хусусий мактабда йиллик тариф 1,5 минг доллар ни ташкил қилса, энг қимматида қарийиб 3 минг долларни ташкил қилади.
Таълим нархини иш ҳақи билан солиштирганда, минтақадаги хусусий мактабларда ўқиш оилаларга анча қиммат тушиши кўринади.
Қирғизистонда ўртача иш ҳақи 473 доллар атрофида, лекин хусусий мактабда ўқиш йилига камида 2,8 минг доллар туради. Қозоғистонда маош бироз юқорироқ – ўртача 825 доллар, аммо яхши мактабларда таълим нархи йилига камида 3,3 минг доллар. Ўзбекистонда ўртача даромад 476 доллар бўлса, арзонроқ вариантлар йилига 750 доллар атрофида, энг қиммат мактаблар эса 20 минг доллардан ҳам юқори. Тожикистонда эса тафовут энг катта: ўртача маош атиги 279 доллар, лекин хусусий мактабларда таълим 1,6 минг доллардан бошланади.
Умуман олганда, минтақада энг қиммат мактаблар Ўзбекистонда жойлашган, масалан, CIS Tashkentда ўқиш йилига 24 минг долларгача боради. Шу билан бирга, энг арзон вариант ҳам Ўзбекистондадир: Oxbridge бошланғич мактабида йилига 800 доллардан кам тўлов билан ўқиш мумкин.
Шундай қилиб, Ўзбекистон ҳозирда бир вақтнинг ўзида энг қиммат ҳамда энг арзон хусусий мактабларга эга мамлакат бўлиб турибди. Қирғизистон ва Қозоғистонда мактаблар нархи нисбатан мувозанатлироқ, лекин барибир оилаларнинг ўртача даромадидан анча юқори. Тожикистонда эса вазият янада оғир: ҳатто йилига бир ярим минг долларлик энг арзон таълим нархи ҳам аҳолининг йиллик маошидан бир неча баравар кўп.
Меҳриноза Фармонова тайёрлади.