Маош қарзга кетмоқда — хавф кучаймоқда
Ўзбекистонда аҳолининг қарз юки кескин ортиб, бу молиявий барқарорликка жиддий таҳдид солмоқда. Марказий банк маълумотларига кўра, банк қарздорларининг катта қисми маошининг ярмини қарз тўлашга сарфлаяпти. Бу ҳолат умумий кредитларнинг 40 фоизини ташкил этади ва хавфли даража деб баҳоланмоқда.
2024 йилги «Молиявий барқарорлик шарҳи»да келтирилишича, аҳолининг кредит юки ўртача 34 фоизга етган. Инфляция, ишсизлик ёки иш ҳақининг пасайиши каби омиллар банклар барқарорлигига таъсир қилиши мумкин. 2027 йилгача тўртта йирик банк белгиланган капитал талабидан пастга тушиш хавфи бор.
Шу билан бирга, ҳозирча банклар ликвидлик бўйича барқарор. Аммо йирик мижозларга боғлиқлик келажакда муаммолар келтириб чиқариши мумкин. Уй-жой бозорида уйлар нархи аслидан 17 фоизга юқори баҳоланган. Ипотека шартларининг қатъийлашуви савдоларни камайтирган.
Микроқарзлар тўловининг кечикиши, айрим банклардаги муаммоли портфель ва ташқи геосиёсий хавфлар ҳам таҳликали деб баҳоланмоқда. Барча хавфларга қарамай, сўров қатнашчиларининг 67 фоизи молия тизимига ишончини билдирган.
Электр ва газ тарифлари тежамкорликни оширди
Ўзбекистонда электр ва газ нархлари оширилганидан сўнг аҳоли томонидан фойдаланиш сезиларли камайди. Иқтисодий тадқиқотлар маркази маълумотларига кўра, ойига 10 минг kWh дан ортиқ энергия ишлатувчи оилалар сони 5,3 баробарга қисқарган. Электр истеъмоли умумий ҳисобда 10,6 фоизга камайган.
Газ истеъмолида ҳам шундай ўзгариш кузатилган — 2024 йилда абонентларнинг 58 фоизи 500 метр кубдан кам газ ишлатган. Бу тариф ошиши асосан юқори истеъмолчиларни қамраб олганини кўрсатмоқда. Шу билан бирга, энергия таъминоти сифати яхшиланганини айниқса Сурхондарё, Сирдарё ва Наманганда кўпчилик тасдиқлаган.
Аҳолининг 90 фоизидан ортиғи энергия тежаш чорасини кўрган — уларнинг кўпчилиги LED ёритиш, пластик дераза ва маиший техника орқали тежамкорликка ўтган. Қуёш энергиясидан фойдаланиш ҳам кенгаймоқда — 64 минг хонадонда панеллар ўрнатилган, 313 млн kWh электр ишлаб чиқарилган.
Шу билан бирга, самарасиз қурилмалардан фойдаланиш ҳали ҳам сақланиб қолмоқда. Бу эса инфратузилмани янгилаш зарурлигини яна бир бор кўрсатмоқда.
Инфляция хавфи иккинчи даражали таҳдидга айланди
Ўзбекистонда инфляция хавфи молия тизими учун энг йирик хатарлардан бири сифатида қайд этилмоқда. Марказий банк сўровномасига кўра, геосиёсий хатарлардан кейинги иккинчи ўринда айнан юқори инфляция тургани маълум қилинди. Олти ой аввал бу кўрсаткич тўртинчи ўринда эди.
Сўровда қатнашган мутахассисларнинг 37 фоизи инфляцияни асосий хавотир деб баҳолаган. Бу Марказий банк сиёсатида ўзгаришлар бўлиши мумкинлигини англатади. Озиқ-овқат нархлари ўсиши, импорт харажатлари кўпайиши ва ички талаб кескин ортиши инфляцияни қўзғайдиган асосий омиллар сифатида кўрсатилган.
Бошқа хавфлар қаторида валюта курсининг ўзгариши (35 фоиз), аҳоли қарз юки (29 фоиз), кредитлар сифатининг ёмонлашиши (27 фоиз) ва кибер хавфсизлик муаммолари (24 фоиз) тилга олинган.
Марказий банк ушбу хавфларни кузатиб бориш ва молиявий барқарорликни таъминлаш учун тегишли чоралар кўрилишини маълум қилган.
Тошкентда юан айирбошлаш бошланди
2025 йил 2 июндан Тошкентда Хитой юани билан валюта айирбошлаш хизмати расман йўлга қўйилди. Миллий банк шохобчаларида амалга оширилаётган ушбу хизмат Ўзбекистон ва Хитой ўртасидаги визасиз режим кучга кирганидан сўнг жорий этилди.
1 июндан бошлаб икки давлат фуқаролари 30 кунгача визасиз саёҳат қилиш ҳуқуқига эга бўлди. Шу муносабат билан юанни сотиш ва харид қилиш имконияти яратилди. Айирбошлаш шохобчалари Тошкент халқаро аэропорти учиш ва келиш залларида жойлашган бўлиб, куну тун фаолият юритади.
Сафарга кетувчилар юан сотиб олиши, қайтганлар эса ортиқча юанни сўмга айирбошлашлари мумкин. Миллий банк хизматларни қулай ва ҳамёнбоп қилиш мақсадида ушбу янгиликни амалга оширганини маълум қилди.
Бу чоралар туризм, савдо ва молиявий инфратузилмани ривожлантириш, шунингдек, ташқи иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлашга қаратилган.
Ангренда синтетик метан ишлаб чиқарилди
Тошкент вилоятининг Ангрен шаҳрида Ўзбекистонда илк бор синтетик метан ишлаб чиқарувчи қурилма ишга туширилди. Лойиҳа «Ҳудудгазтаъминот» АЖ ва Япониянинг «ITO Corporation» ҳамкорлигида амалга оширилди.
«Янгиобод» маҳалласидаги пилот ҳудудда ўрнатилган замонавий ускуналар пропан ва ҳаво аралашмасидан синтетик метан олишга қодир. Синов тариқасида фойдаланилган технология маҳалладаги кўп қаватли уйларни газ билан таъминлашда самарали бўлгани қайд этилди.
Лойиҳанинг асосий мақсади — энергия самарадорлигини ошириш ва экологик тоза технологияларни жорий этишдир. Ташаббус Япония Иқтисодиёт, савдо ва саноат вазирлиги кўмагида қўллаб-қувватланмоқда.
Ҳозирда технологияни республика миқёсида кенг жорий этиш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Келгусида яна бир қатор ҳудудларда шундай қурилмалар ўрнатилиши режалаштирилган.
Бу каби лойиҳалар Ўзбекистонда қайта тикланадиган энергия манбаларини кенгайтириш ва атроф-муҳитга салбий таъсирни камайтиришга хизмат қилади.