Xitoy AQSHga qarshi: savdo urushida kim mag‘lub bo‘ladi?

Oktyabr oyining oxirida Janubiy Koreyaning Pusan shahrida Donald Tramp va Si Jinping nihoyat uchrashdi. Muzokaralar taxminan 1 soat 40 daqiqa davom etdi. Bu uchrashuv Amerika prezidentining Osiyo bo‘ylab safarining yakunlovchi qismi bo‘ldi.

TRTning yozishicha, suhbat yakunida AQSH va Xitoy o‘zaro da’volarni vaqtincha to‘xtatib turishga kelishgan. Xususan, amerikaliklar «qora ro‘yxat»dagi Xitoy kompaniyalarining sho‘ba korxonalariga nisbatan sanksiyalarni to‘xtatdi. AQSH, shuningdek, XXR tovarlariga bojlarni 57 foizdan 47 foizga tushirdi.

O‘z navbatida, Xitoy kam uchraydigan yer metallarini qattiq nazorat qilishdan bir yilga voz kechdi. Xuddi shu muddatga XXR va AQSH o‘zaro qo‘shimcha port yig‘imlarini to‘xtatishga kelishdi.

Bundan tashqari, Xitoy Amerika soyasini yana sotib olishga rozi bo‘ldi. AQSH moliya vaziri Skott Bessentning aytishicha, XXR keyingi uch yil ichida yiliga 25 million tonna import qilishni rejalashtirmoqda. Bundan tashqari, Pekin 2026 yil yanvarigacha 12 million tonna sotib olishni mo‘ljallamoqda.

Shuningdek, xitoyliklar Amerika nefti va gazini sotib olishga tayyor ekanliklarini bildirdi. Har holda, Donald Tramp Truth Social’da shunday dedi. AQSH prezidenti muzokarachi guruhlar hali to‘laqonli energetika hamkorligi mumkinligini muhokama qilishlarini qo‘shimcha qildi.

 Tanaffus e’lon qilindi

«Menimcha, noldan 10 gacha bo‘lgan shkalada, bunda 10 eng yaxshi natija, men uchrashuvni 12 ball bilan baholagan bo‘lardim», - dedi Donald Tramp jurnalistlarga Vashingtonga uchayotgan samolyot bortida.

Si Jinpingning so‘zlariga ko‘ra, tomonlar «bizni tashvishga solayotgan asosiy muammolarni hal qilish bo‘yicha asosiy kelishuvga erishdilar va umidli natijalarga erishdilar».

 Trampning ta’kidlashicha, jiddiy to‘siqlar «unchalik ko‘p qolmagan». Bundan tashqari, u kelasi bahorda Xitoyga tashrif buyurishni rejalashtirmoqda, shuningdek, Si Jinpingni AQSHga javob tashrifi bilan kutmoqda.

Ikkinchi uchrashuvning bo‘lishi ehtimoldan xoli emas. Chunki, muzokaralardan so‘ng AQSH savdo vakili Jeymison Grir ta’kidlaganidek, mamlakatlar o‘rtasidagi barcha savdo masalalari hal etilmagan.

Tramp va Si Jinpingning oktabr oyida Pusan shahrida bo‘lib o‘tgan uchrashuvi esa savdo mojarosini hal qilish yo‘lidagi birinchi qadam, xolos.

«Bu strategik yutuqdan ko‘ra ko‘proq texnik tanaffus. Ha, tomonlar ba’zi masalalarda kelishib oldilar. Ammo asosiy ziddiyatlar — texnologiyalar ustidan nazorat, global ta’minot zanjirlari tuzilmasi, asosiy tarmoqlarda ustunlik — o‘zgarishsiz qoldi», - dedi TRT bilan suhbatda A Markets'ning yetakchi tahlilchisi Igor Rastorguyev.

Qo‘shma Shtatlar va Xitoy shunchaki vaqt yutishga harakat qilmoqda. Vashington saylovlar oldidan nafas rostladi, Pekin esa boshqa bozorlarda o‘z mavqeini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ldi.

«Oldinda strategik qarama-qarshilikning navbatdagi bosqichi turibdi», - deyishmoqda ekspertlar.

 Dunyoning eng yirik iqtisodiyotlariga zarba

AQSH va Xitoy o‘rtasida erishilgan kelishuvlar tomonlar to‘liq iqtisodiy uzilish mumkin emasligini tushunishlaridan dalolat beradi. Savdo urushi allaqachon ikkala davlatga ham zarar yetkazgan.

Amerika kompaniyalari ta’minot zanjirining uzilishidan, Xitoy kompaniyalari esa asosiy bozorni yo‘qotishdan aziyat chekmoqda.

«Bu o‘zaro holsizlanishdir, unda har kim aslida boridan ko‘ra kuchliroq ko‘rinishga harakat qiladi», - deb hisoblaydi Igor Rastorguyev.

Biroq, raqamlarga ko‘ra, Trampning XXRga qarshi tarif urushidan hozircha birinchi navbatda Qo‘shma Shtatlarning o‘zi jabr ko‘rgan. AQSHga Xitoy mahsulotlarini yetkazib berish 2025 yilning sakkiz oyida 15,5 foizga kamaydi. AQSHning XXR umumiy eksportidagi ulushi so‘nggi o‘n yilliklardagi eng past darajaga tushib ketdi.

Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga esa xitoyliklar ko‘proq mahsulot jo‘nata boshladilar — 14,6 foizga ko‘paydi.

 Xitoyning umumiy ijobiy savdo balansi bu yil rekord darajadagi 1,2 trillion dollarni tashkil etishini tahlilchilar bashorat qilmoqdalar.

Xitoy fond bozori ham orqada qolmayapti - 34 foizga o‘sdi, bu S&P 500 indeksining o‘sishidan ikki baravar ko‘pdir.

«Xitoy iqtisodiyoti uchinchi chorakda ikkinchi chorakdagi 5,2 foizdan keyin 4,8 foizga o‘sdi. Ammo baribir raqamlar maqsadli 5 foizga yaqin. AQSHda ikkinchi chorakda - 3,8 foizga. Uchinchisida 2,7 foizga-4 foiz darajasida kutilmoqda. Biroq, iste’molchilarning ishonchi zaif, inflatsiya esa hali ham qulay darajadan yuqori», - deya qo‘shimcha qiladi Rastorguyev.

 Hamma zarar ko‘radi

Ekspertning aytishicha, ikki davlat o‘rtasidagi ziddiyatning tugashi haqida gapirish uchun jiddiy asoslar yo‘q. Bundan tashqari, muloqot ko‘proq Vashingtonga bog‘liq.

2018 yilda savdo mojarosi boshlanganidan beri Xitoy faqat o‘ziga qaratilgan bojlarni oshirish yoki cheklovlar ko‘rinishidagi hujumlarga javob bermoqda.

Bu Pekinning to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarshilikka borishni istamasligidan dalolat beradi.

Aslida, Xitoy uchun iqtisodiy va texnologik rivojlanish ustuvor ahamiyatga ega. Mamlakat eksportdan ichki iste’molga o‘tishga intilayotgan bo‘lsa-da, hozircha rivojlangan davlatlar bilan hamkorlikdan butunlay voz kecha olmayapti. Xususan, dunyoning eng yirik iqtisodiyotlari, ya’ni AQSH va uning Yevropa hamda Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi ittifoqchilari bilan aloqalarni uza olmayapti.

Shu bilan birga, XXR eksporti ko‘lami juda katta. Shuning uchun AQSHning erishilgan kelishuvlardan mamnun bo‘lishiga kafolat yo‘q. Savdo nomutanosibligi yana norozilik to‘lqinlarini keltirib chiqarishi mumkin.

Shu sababli ekspertlar ogohlantirmoqda: ziddiyat uzoq davom etadi — oylar emas, yillar. Bu endi shunchaki savdo bahsi emas, balki global texnologik ustunlik uchun kurashdir. Vashington Pekinni chiplar va muhim texnologiyalar eksportiga cheklovlar bilan qisib boradi, Xitoy esa bunga o‘z bazasini rivojlantirish va Global Janub bilan aloqalarni mustahkamlash orqali javob beradi.

 «Uchinchi mamlakatlar uchun bu murakkab tanlov tug‘diradi: yo o‘z texnologiyalari bilan Amerika orbitasiga kirish, yoki o‘zi ishlab chiqarishi va ulkan bozori bilan Xitoy orbitasiga qo‘shilish», - deya bashorat qiladi Rastorguyev.

Ushbu savdo urushida murakkab xalqaro zanjirlarga bog‘liq sanoat tarmoqlari eng ko‘p zarar ko‘radi. Xususan, avtomobilsozlik, elektronika va kimyo sanoati.

Xitoy va AQSH o‘rtasidagi qarama-qarshilik texnika va ayrim toifadagi tovarlarning qimmatlashishiga duch keladigan aholini ham chetlab o‘tmaydi.