Yana 3 mlrd dollar tashqi qarz olinadi, byudjet kamomadini qoplash uchun — Iqtisodiyot vazirligi

O‘zbekistonning umumiy davlat qarzi shu yil I choragida 68,4 mlrd dollarga yetgan edi. Shundan davlat tashqi qarzi 35,8 mlrd dollar, 32,6 mlrd dollar esa korporativ tashqi qarzdan iborat. Iqtisodiyot va moliya vazirligi tomonidan e’lon qilingan 2026–2028 yillar uchun fiskal strategiyaga ko‘ra, 2025 yil yanvar holatida davlat qarzi YAIMga nisbatan 35 foizga teng bo‘lgan. Qarzning katta qismi tashqi manbalardan, qolgan qismi ichki moliya bozorlaridan jalb qilingan. Raqamlar shundan dalolat bermoqdaki, davlat moliyasidagi asosiy yuk tashqi kreditorlar zimmasiga tushmoqda.

 

Byudjet taqchilligi yana uch yil davom etadi

2025 yilda O‘zbekiston konsolidatsiyalashgan byudjeti daromadlari 474,9 trln so‘mni, xarajatlari esa 526,9 trln so‘mni tashkil etishi kutilmoqda. Bu hisobda byudjet taqchilligi 52,1 trln so‘mga teng bo‘ladi. Bu YAIMning 3 foiziga teng. Fiskal strategiyada kelgusi yillarda ham taqchillik saqlanib qolishi aytib o‘tilgan. Jumladan:

• 2026 yilda taqchillik — 58,8 trln so‘m;
• 2027 yilda — 67 trln so‘m;
• 2028 yilda esa — 75,9 trln so‘mga yetishi prognoz qilingan.

2026 yilda byudjet kamomadini qoplash uchun 3 mlrd dollar tashqi qarz, 1,9 mlrd dollar ichki qarz jalb qilinadi. Qolgan 0,9 mlrd dollarlik farq esa davlat mulklarini sotish hisobidan qoplanadi. Tashqi qarzlar bo‘yicha to‘lovlar uchun:

• 2025 yilda — 39 trln so‘m;
• 2026 yilda — 39,9 trln so‘m;
• 2027 yilda — 41,1 trln so‘m ajratilishi rejalashtirilgan.

Ichki qarz xarajatlariga har yili 25,2 trln so‘mdan yo‘naltiriladi.

 

Qarz mablag‘lari qanday taqsimlangan?

Tashqi qarzlar iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan. 2025 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra, eng katta ulush — 15,3 mlrd dollar — davlat byudjeti dasturlarini qo‘llab-quvvatlashga ajratilgan. Energetika, transport, qishloq xo‘jaligi, sog‘liqni saqlash va ta’lim tizimlariga 2,9 mlrd dollardan ortiq mablag‘ ajratilgan.

 

Davlat qarzining valyuta tarkibi

2025 yil 1 yanvar holatida O‘zbekiston davlat qarzining 67,7 foizi AQSH dollarida shakllangan. Bu xalqaro kreditlar asosan dollarda berilishini ko‘rsatadi. Dollar kursining o‘zgarishi davlat qarzi hajmiga bevosita ta’sir qiladi. Yana 9,1 foiz qarz yapon iyenasida, 6,5 foiz o‘zbek so‘mida, 6,5 foiz esa Xalqaro valyuta jamg‘armasining SDR zaxira valyuta birligida. Yevro — 5,2 foiz, yuan esa — 2,6 foizni tashkil etadi. Ichki qarzlar asosan milliy valyutaning o‘zida — so‘mda — bo‘lgani uchun valyuta xatari kamroq. Valyutalar bo‘yicha diversifikatsiya esa davlat qarzi barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Fiskal strategiyada ta’kidlanishicha, mazkur loyihalar iqtisodiyotda uzoq yillar davomida investitsiyalarga bo‘lgan yuqori talab mavjud bo‘lgan holatda iqtisodiy infratuzilmani yaratish, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish, ularni modernizatsiya qilish, raqobatbardoshlikni oshirish hamda tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan.  

Kreditorlar kim?

Davlat tashqi qarzining 33,7 mlrd dollarlik hajmi quyidagi kreditorlar hisobiga shakllantirilgan:

• Osiyo taraqqiyot banki (ADB) — 7,4 mlrd dollar;
• Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (JICA) va boshqalar — 7,6 mlrd dollar;
• Jahon banki — 4,1 mlrd dollar;
• Fransiya taraqqiyot agentligi va boshqalar — 5,2 mlrd dollar;
• Xalqaro investorlar (obligatsiyalar) — 3,8 mlrd dollar;
• Xitoy banklari — 2,9 mlrd dollar;
• Osiyo infratuzilmaviy investitsiyalar banki — 1,7 mlrd dollar.

Mazkur kreditorlarning aksariyati uzoq muddatli va imtiyozli shartlarda moliya ajratgan bo‘lib, bu davlat byudjetiga yuk bo‘lishi ehtimolini kamaytiradi.

Tashqi qarzning yirik qismi davlat dasturlariga ajratiladi

2026 yilda Prezident va Hukumat qarorlariga muvofiq qabul qilingan davlat dasturlari va tadbirlarni moliyalashtirish uchun byudjetdan jami 70,9 trln so‘m mablag‘ ajratiladi. Strategiyada qayd etilishicha, mazkur mablag‘lar iqtisodiyot, ijtimoiy soha, transport-kommunikatsiya, texnik-muhandislik, energetika ob’ektlarini qamrab olgan infratuzilma tarmoqlarini o‘z vaqtida moliyalashtirishni ta’minlash imkonini beradi. 2026 yilda 25 trln so‘mlik davlat dasturlari tashqi qarz hisobiga amalga oshiriladi. 2027 yilda bu raqam 29,6 trln so‘mga, 2028 yilda esa 36,2 trln so‘mgacha oshib borishi belgilangan. Joriy yilda tashqi qarzning 18,8 trln so‘m miqdori davlat dasturlariga ajratiladi. Xalqaro valyuta jamg‘armasining (IMF) 2024 yil iyul oyida e’lon qilingan hisobotida O‘zbekiston davlat qarzining holati “mo‘’tadil” deb baholangan. Shuningdek, davlat tashqi qarzining katta qismi uzoq muddatli va imtiyozli shartlar asosida jalb etilgani tufayli qayta moliyalashtirish xatari past ekani alohida qayd etilgan. Avvalroq, O‘zbekistonning tashqi qarzi foiz to‘lovlari bo‘yicha I chorakda 881 mln dollarga yetgani haqida ma’lum qilingan edi. Mahliyo Hamidova tayyorladi.