Зеленский янги тинчлик режасининг 20 та бандини ошкор қилди

Украина президенти Володимир Зеленский 24 декабрь куни журналистлар билан мулоқот чоғида сўнгги ҳафталарда Украина, АҚШ ва Россия томонидан муҳокама қилинаётган тинчлик режасининг 20 та бандини санаб ўтди. Бу ҳақда «РБК Украина» ва «Суспільне» ўз мухбирларига таяниб, хабар бермоқда. Зеленский ушбу режани «урушни тугатиш тўғрисидаги базавий ҳужжат» деб атади.

Унинг сўзларига кўра, Киев муҳокама қилинаётган бандлар бўйича Россия томонидан муносабат кутмоқда.

«Шундан сўнг биз кейинги қадамларимизни ва у ёки бу қарорлар учун эҳтимолий вақт чегараларини тушуниб оламиз», - деган у.

«Агар биз айнан бугун мавжуд бўлган мана шу 20 та банд ҳақида гапирадиган бўлсак, бу сезиларли эволюцияни босиб ўтган рамкали (асос) ҳужжатдир — бу илгари 28 та банддан бошланган ҳужжат. <…> Натижада, бугун мана шундай кўринишдаги ҳужжат бор — бу лойиҳа. Бу ҳозирча томонлар келишган ҳужжат эмас, лекин унда урушни қандай тугатиш таклиф қилинаётгани бўйича муайян мантиқ шакллантирилган», — деган Зеленский.

Мана бу режанинг барча бандлари:

1) Украина суверенитетини тасдиқлаш.

2) Россия ва Украина ўртасида ҳужум қилмаслик тўғрисида сўзсиз келишув кўзда тутилади. Тўқнашув чизиғида мониторинг механизми яратилади.

3) Украина мустаҳкам хавфсизлик кафолатларини олади.

4) Украина Қуролли Кучлари (УҚК) сони тинчлик даврида 800 минг киши атрофида бўлади.

5) АҚШ, НАТО ва Европа Украинага 5-модда мисолида хавфсизлик кафолатларини тақдим этади. Агар РФ Украинага бостириб кирса — ҳарбий жавоб ва санкцияларнинг қайта тикланиши содир бўлади. Агар Украина Россияга бостириб кирса ёки провокациясиз Россия ҳудудига ўт очса — хавфсизлик кафолатлари бекор қилинади. Агар Россия Украинага ўт очса — хавфсизлик кафолатлари кучга киради. Зеленскийнинг сўзларига кўра, ушбу бандда АҚШ учун хавфсизлик кафолатлари эвазига компенсация тўлаш ҳақида ҳам айтилган эди, аммо ҳозир бу банд ўчириб ташланган. Ушбу келишув бўйича икки томонлама хавфсизлик кафолатлари истисно этилмайди.

«Гап 30 та давлат билан икки томонлама келишувларимиз имкониятлари ҳақида кетмоқда, биз бундай имкониятлар бизда қолишини хоҳлаймиз. Бу Хоҳловчилар коалицияси мамлакатлари — 30 та давлат, булар ҳам Европа, ҳам Канада, ҳам Япония бўлиб, улар хавфсизликни таъминлашда у ёки бу кўринишда биз билан бирга бўлишга тайёр», - деди Украина президенти.

6) Россия Европа ва Украинага нисбатан ҳужум қилмаслик сиёсатини барча зарур қонунлар ва ҳужжатларда, жумладан, Давлат Думасида ратификация қилиш орқали мустаҳкамлайди.

7) Украина маълум бир вақтда Иттифоқ аъзосига айланади ва Европа бозорига қисқа муддатли имтиёзли кириш ҳуқуқини олади.

«Украина учун иттифоққа аъзолик — хавфсизлик кафолатларининг бир қисми, Киев аъзо бўлишнинг аниқ санасини мустаҳкамлаб қўймоқчи», - деб қайд этди Зеленский.

8) Украина учун алоҳида инвестиция шартномасида белгиланадиган глобал ривожланишнинг мустаҳкам пакети. У, хусусан, қуйидагиларни ўз ичига олади: инвестиция қилиш учун ривожланиш жамғармаси, газ инфратузилмасини ривожлантириш, ҳудудларни тиклаш, фойдали қазилмалар ва табиий ресурсларни қазиб олиш.

9) Украина иқтисодиётини тиклаш, зарар кўрган туман ва ҳудудларни реконструкция қилиш, гуманитар масалаларни ҳал қилиш учун бир нечта жамғармалар ташкил этилади. Мақсад — 800 миллиард доллар жалб қилиш.

10) Ушбу келишув имзоланганидан кейин Украина АҚШ билан эркин савдо тўғрисидаги битимни тузиш жараёнини тезлаштиради. Вашингтон ҳам Украина, ҳам Россия билан эркин савдо тўғрисида битим тузишни хоҳламоқда.

11) Украина Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартномага мувофиқ, ядровий бўлмаган давлат бўлиб қолишини тасдиқлайди.

12) Запорижжя атом электр станцияси. Зеленскийнинг сўзларига кўра, бу масала бўйича муроса топилмаган. Вашингтоннинг таклифи — станция Украина, АҚШ ва Россия томонидан биргаликда эксплуатация қилинади. АҚШ назоратни тенг тақсимлашни таклиф қилмоқда, бунда америкаликлар ушбу қўшма корхонанинг бош менежери бўлади. Украинанинг таклифи бошқача: Запороже АЭС АҚШ ва Украина таркибига кирувчи — 50 га 50 қўшма корхона бўлади. Бу ҳолатда ишлаб чиқарилган электр энергиясининг 50 фоизини Украина олади, қолган 50 фоизини АҚШ тақсимлайди.

13) Украина ва РФ мактабларда ва бутун жамиятда турли маданиятларга нисбатан тушуниш ва бағрикенгликни тарғиб қилувчи, ирқчилик ва хурофотларни бартараф этувчи таълим дастурларини жорий этиш мажбуриятини олади. Украина диний бағрикенглик ва камсонли миллатлар тилларини ҳимоя қилиш бўйича Иттифоқ қоидаларини жорий қилади.

14) Ҳудудлар. «Бу энг мураккаб банд», деб қайд этди Зеленский. Унинг сўзларига кўра, Донецк, Луганск, Запорижжя ва Херсондада қўшинларнинг ушбу келишув санасидаги жойлашув ўрни де-факто тан олинган тўқнашув чизиғи бўлиши кўзда тутилган эди. Ушбу келишув кучга кириши учун РФ ўз қўшинларини Днепропетровск, Миколайив, Суми ва Харкивдан олиб чиқиб кетиши керак.

Зеленский тушунтиришича, Москва Украинанинг Донецкдан чиқиб кетишини хоҳлайди, АҚШ эса муроса сифатида — эркин иқтисодий ҳудудни таклиф қилмоқда. Агар «қаерда турган бўлсак, ўша ерда турамиз» деган фикрга келишилмаса, унда эркин иқтисодий ҳудуд фақат референдум йўли билан қабул қилиниши мумкин. Шу билан бирга, Зеленский АҚШ референдумни қўллаб-қувватлашини, аммо овоз беришга алоҳида масала эмас, балки бутун ҳужжат қўйилиши кераклигини (эҳтимол, Зеленскийнинг фикрича) таъкидлади. «Референдум учун камида 60 кун керак ва ўшанда Украинага 60 кунлик ҳақиқий ўт очишни тўхтатиш керак бўлади», - деб қўшимча қилди Украина президенти.

15) Келажакдаги ҳудудий келишувлар мувофиқлаштирилгандан сўнг, Россия ва Украина ушбу келишувларни куч ишлатиб ўзгартирмаслик мажбуриятини олади.

16) Россия Украинанинг Днепр дарёси ва Қора денгиздан тижорат фаолияти учун фойдаланишига тўсқинлик қилмайди. Алоҳида денгиз келишуви ва кемалар қатнови ҳамда ташиш эркинлигини қамраб олувчи кириш тўғрисидаги келишув имзоланади. Ушбу келишув доирасида Кинбурн косаси (қум тили) демилитаризация қилинади.

17) Очиқ қолган масалаларни ҳал қилиш учун гуманитар қўмита тузилади. Ҳарбий асирларни «ҳаммани ҳаммага» алмашиш, тинч аҳолини, жумладан болалар ва сиёсий маҳбусларни қайтариш, низо қурбонлари муаммоларини ҳал қилиш.

18) Украина келишув имзоланганидан кейин имкон қадар тезроқ сайловлар ўтказиши керак. Биринчи навбатда — президентлик сайловлари.

19) Ушбу келишув юридик жиҳатдан мажбурий бўлади. Унинг ижроси Трамп раислигидаги Тинчлик Кенгаши томонидан назорат қилинади. Қоидабузарлик учун санкциялар назарда тутилади.

20) Барча томонлар ушбу келишувга рози бўлганидан сўнг, дарҳол тўлиқ ўт очишни тўхтатиш режими кучга киради.

Шунингдек, Украина келишувни парламент ратификациясига киритиши ва уни маъқуллаш учун умум Украина референдумини ўтказиши кўзда тутилган.

Украина сайловларни референдум билан бир вақтда ўтказишга қарор қилиши мумкин, деб қўшимча қилди Зеленский. Келишув ҳар икки томон ўз мажбуриятларини бажарганидан кейин кучга кириши тахмин қилинмоқда. Хавфсизлик кафолатлари фақат келишув тўлиқ ратификация қилинган ёки референдум орқали маъқулланган тақдирдагина кучга киради.

Зеленский, шунингдек, тинчлик режасидан ташқари яна учта ҳужжат муҳокама қилинаётганини айтди: Украина, АҚШ ва Европа ўртасида хавфсизлик кафолатлари бўйича уч томонлама ҳужжат, Украина ва АҚШ ўртасида хавфсизлик кафолатлари бўйича икки томонлама ҳужжат, шунингдек, Украинани 2040 йилгача қайта тиклаш ва иқтисодий ривожлантириш бўйича «йўл харитаси».

Кремл Зеленский томонидан янграган режага ҳозирча изоҳ бермади.

Тинчлик режасининг аввалги версияларида нималар бор эди?

21 ноябр куни Axios нашри Доналд Трамп маъмуриятининг Украинадаги урушни тугатиш бўйича режасини эълон қилган эди. У 28 та банддан иборат эди. Унда, хусусан, Қрим, Луганск ва Донецк де-факто Россияники деб тан олиниши (шу жумладан АҚШ томонидан ҳам), Херсон ва Запорижжя областлари эса жорий фронт чизиғи бўйича бўлиниши айтилган эди. Россия Украинанинг тўртта области ва Қримдан ташқарида назорат қилаётган бошқа босиб олинган ҳудудлардан воз кечиши керак. Украина эса Донецк областининг ҳозирда ўзи назорат қилаётган қисмидан қўшинларини олиб чиқиб кетади, бу ҳудуд буфер зона бўлади ва Россияники деб ҳисобланади. Дастлабки версияга кўра, Украина Конститутциясида НАТОга қўшилмаслигини мустаҳкамлайди, НАТО эса келажакда Украинани алянсга қабул қилмаслик мажбуриятини олади.

Бундан ташқари, режада Россиянинг музлатилган 100 миллиард долларлик активлари Украинани қайта тиклашга йўналтирилиши айтилган эди. Ушбу можарога жалб қилинган барча томонлар уруш пайтидаги ҳаракатлари учун тўлиқ амнистия олади, дейилганди ҳужжатда.

Кейинчалик ОАВ ва расмий шахслар режадаги турли ўзгаришлар ҳақида хабар беришди. Хусусан, Украина версиясига кўра, Киев мамлакат шарқидаги ҳозирда УҚК назоратида бўлган ҳудудлар устидан назоратни сақлаб қолиши керак.

Россия президенти Владимир Путин Трамп маъмурияти томонидан тақдим этилган АҚШнинг 28 банддан иборат дастлабки тинчлик режаси Россия-Украина урушини тинч йўл билан ҳал қилиш учун асос бўлиши мумкинлигини айтган эди.