Dunyodagi eng yirik neft zaxiralari qaysi davlatlarga tegishli?
Neft hali-hanuz jahon iqtisodiyotining eng muhim strategik resurslaridan biri hisoblanadi. So‘nggi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, dunyodagi eng yirik o‘nta davlat jami 1,5 trillion barrel tasdiqlangan neft zaxiralariga egalik qiladi.
Tasdiqlangan neft zaxiralari ko‘p bo‘lgan davlatlar global energiya bozorida qaror qabul qilish, narxlarni shakllantirish va geosiyosiy ta’sir mexanizmlarini belgilashda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Dunyo bo‘yicha eng katta tasdiqlangan neft zaxirasi Venesuelaga to‘g‘ri keladi — 303 milliard barrel. Mamlakat XX asrning 1920 yillarida amalga oshirilgan yirik topilmalar hisobiga ushbu ko‘rsatkichga erishgan. Biroq neft boyliklariga qaramay, Venesuela iqtisodiyoti so‘nggi o‘n yil ichida og‘ir tanazzulni boshdan kechirmoqda. AQSH sanksiyalari, giperinflyatsiya va boshqaruv muammolari sabab 2013 yildan beri aholi jon boshiga YAIM 68 foizga qisqargan. 2024 yilda neft eksporti davlat byudjeti daromadlarining 58 foizini ta’minlagan bo‘lsa-da, ishlab chiqarish hajmlari keskin pasaygan.
Ikkinchi o‘rinda 267 milliard barrel neft zaxirasiga ega Saudiya Arabistoni joylashgan. Mamlakat dunyodagi eng past ishlab chiqarish xarajatlariga ega neft sektorini shakllantirgan. 2023 yilda Saudiya kuniga 11 million barreldan ortiq neft qazib olgan bo‘lib, bu jahon ishlab chiqarishining qariyb 10 foizini tashkil etgan. Tahlilchilar hisob-kitobiga ko‘ra, Saudiya neft barreli narxi 35 dollar bo‘lgan taqdirda ham o‘z xarajatlarini qoplay oladi.
Uchinchi o‘rinda Eron turibdi — 209 milliard barrel. 2024 yil may oyida Eron kuniga 1,8 million barrel xom neft eksport qilgan. Shu bilan birga, dunyo neftining qariyb uchdan bir qismi Fors ko‘rfazi hududida ishlab chiqarilayotgani mintaqa ahamiyatini yanada oshiradi. Eronga nisbatan sanksiyalar uning eksport imkoniyatlarini cheklasa-da, mamlakat global bozorda muhim o‘rinni saqlab qolmoqda.
Kanada 163 milliard barrel zaxira bilan to‘rtinchi o‘rinni egallaydi. Bu zaxiralarning asosiy qismi neft qumlarida joylashgan bo‘lib, ularni qayta ishlash an’anaviy neftga nisbatan qimmatroq. Keyingi o‘rinlarda Iroq (145 mlrd), BAA (113 mlrd) va Quvayt (102 mlrd) joy olgan.
Rossiya 80 milliard barrel bilan OPEC+ formatida muhim ishtirokchi hisoblanadi. AQSH esa 74 milliard barrel zaxiraga ega bo‘lsa-da, ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha dunyoda yetakchilik qiladi. Afrikada esa Liviya 48 milliard barrel bilan eng yirik neft zaxirasiga ega mamlakat hisoblanadi.
Mutaxassislar ta’kidlashicha, hozirgi kunda jahon neft ishlab chiqarishining qariyb 14 foizi sanksiyalar ta’siri ostida qolmoqda. Shu bois, neft zaxiralari nafaqat iqtisodiy, balki geosiyosiy qurol sifatida ham qaralmoqda. Energiya oqimlari buzilmagan holda narxlar nisbatan barqaror saqlanmoqda, ammo Fors ko‘rfazidagi har qanday jiddiy mojaro global bozorni keskin o‘zgartirishi mumkin.
O‘zbekiston esa 1,84 trillion kubometr tabiiy gaz zaxiralari bilan dunyoda 16-o‘rinda turadi. Uning taxminiy 594 million barrel neft zaxiralari va 2 milliard tonna ko‘mir zaxiralari mavjud.
