Importga bog‘liqlik: O‘zbekiston qay tarmoqlarda tashqi bozorga eng ko‘p tayanadi?
O‘zbekistonda ko‘plab tovar va xizmatlar xorijdan keltiriladi. Yoqilg‘i, dori-darmon, texnika yoki qishloq xo‘jaligi vositalari narxi oshsa, bu darhol ichki bozorda ham seziladi. Sababi oddiy — ayrim tarmoqlarda mamlakat hali ham importga jiddiy darajada bog‘liq.
Ushbu tahliliy maqolada qaysi sohalarda tashqi bozorga qaramlik yuqori ekani va bu holat iqtisodiyot uchun qanday oqibatlarga olib kelayotgani ko‘rib chiqiladi.
Import hajmi va dinamikasi
1. Importning o‘sishi (2000–2025). O‘zbekiston tijorati dastlab 2000 yildan beri izchil o‘sib kelmoqda.
2025 yil oktabr holatiga ko‘ra, mamlakatning importi 37,5 mlrd AQSH dollarigacha yetdi, bu oxirgi yillardagi eng yuqori ko‘rsatkichlardan biri.
Shu bilan birga, ushbu ko‘rsatkich 2025 yil sentabri bilan solishtirilganda ham sezilarli darajada yuqori, 2025 yil sentabrda ham import 33,1 mlrd dollarni tashkil etadi.
Ushbu o‘sish 2000 yildan buyongi statistika ma’lumotlariga ko‘ra aholi talabining, sanoat modernizatsiyasi va qurilish loyihalarining ko‘payishi bilan bog‘liq. Importning o‘rtacha yillik ko‘rsatkichlari ham 2000–2025 yillar oralig‘ida sezilarli o‘sgan: 2000-yilda import hajmi xuddi 779,6 mln dollar darajasidan 2025 yilga kelib bir necha o‘n milliard dollar darajasiga ko‘tarildi.
2. Import tarkibi: qaysi turdagi tovarlar eng yuqori ulushga ega?
Import tarkibi O‘zbekistonning iqtisodiy talablari va ishlab chiqarish ehtiyojlari bilan belgilanadi. Bir nechta xalqaro savdo ma’lumotlariga ko‘ra, asosiy import yo‘nalishlari quyidagicha:
Mashina va uskunalar:
Mashina va mexanik uskunalar umumiy importning katta qismi taxminan 17 foiz. Bu sanoat modernizatsiyasi, qurilish, logistika va transport ehtiyojlarini qoplaydi.
Elektr texnikasi va elektron uskunalar:
Elektr texnikasi, elektron uskunalar ham importning 10 foiz atrofida ta’sirli ulushga ega. Kompyuterlar, smartfonlar, monitorlar kabi mahsulotlar ham shu toifaga kiradi.
Transport vositalari:
Avtomobillar va boshqa transport vositalari importda 13 foizcha ulushga ega.
Mineral yoqilg‘ilari va energiya mahsulotlari:
Yoqilg‘i vositalari ham sezilarli dolzarblikka ega, ayniqsa neft mahsulotlari va boshqa energiya resurslari.
Kimyo va o‘g‘it mahsulotlari:
Kimyoviy elementlar va mahsulotlar ham ayrim ikkinchi darajali sektorlarda yuqori ulushni tashkil etadi. Bu tarkib mamlakatning sanoat rivojlanishi uchun zarur texnik vositalar va texnologiyalarga bo‘lgan talabining yuqori ekanini ko‘rsatadi.
3. Import — tovar turlari bo‘yicha
2025 yilning yanvar–sentabr davrida O‘zbekiston importining tarkibi quyidagicha shakllangan
Kategoriya | Import ulushi (%) | Qiymati (tahm. mlrd USD) |
Mashinalar va transport asbob-uskunalari | 33.9% | ~$11.2 mlrd |
Sanoat tovarlari (iqtisodiy uskunalar) | 15.9% | ~$5.3 mlrd |
Kimyoviy vositalar va shunga o‘xshash mahsulotlar | 12.3% | ~$4.1 mlrd |
Xizmatlar (services) | 11.0% | ~$3.6 mlrd |
Oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar | 9.3% | ~$3.1 mlrd |
Mineral yoqilg‘i, moylash materiallari va shunga o‘xshashlar | 7.9% | ~$2.6 mlrd |
Turli xil tayyor buyumlar | 3.7% | ~$1.2 mlrd |
Xomashyo (yoqilg‘i tashqari) | 3.3% | ~$1.1 mlrd |
Hayvon va o‘simlik moylar, yog‘lar, mumlar | 1.2% | ~$0.39 mlrd |
Ichimliklar va tamaki mahsulotlari | 0.8% | ~$0.25 mlrd |
Boshqa tovarlar | 0.7% | ~$0.23 mlrd |
Importning eng katta ulushi — mashina va transport asbob-uskunalari, sanoat tovarlari, hamda kimyoviy mahsulotlar hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu oxirgi yillarda iqtisodiyotning texnik va ishlab chiqarish ehtiyojlariga bo‘lgan talabning yuqori ekanini ko‘rsatadi.
4. 2025 yilda O‘zbekiston importidagi asosiy davlat sheriklari
2025 yilda O‘zbekiston importining katta qismi cheklangan sondagi davlatlar hissasiga to‘g‘ri keldi. Rasmiy statistika ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakat importida asosiy ulushni Xitoy, Rossiya va Qozog‘iston egallagan. Ushbu davlatlar bilan savdo aloqalari nafaqat tovar hajmi, balki strategik ahamiyati bilan ham ajralib turadi.
Eng yirik import sherigi sifatida Xitoy birinchi o‘rinni saqlab qoldi. 2025 yilda umumiy importning taxminan 30 foizi aynan ushbu davlat hissasiga to‘g‘ri keldi. Xitoydan asosan mashina va uskunalar, elektron texnika, kimyoviy mahsulotlar, qurilish materiallari va maishiy tovarlar olib kelindi. Xitoy importining yuqori ulushi O‘zbekiston iqtisodiyotida sanoat va infratuzilma loyihalari tashqi texnologiyalarga bog‘liq ekanini ko‘rsatadi.
Ikkinchi yirik sherik — Rossiya bo‘lib, 2025 yilda importdagi ulushi 18–19 foiz atrofida bo‘ldi. Rossiyadan asosan yoqilg‘i mahsulotlari, metall va metall buyumlar, sanoat xom ashyosi, oziq-ovqat mahsulotlari hamda transport vositalari import qilindi. Rossiya bilan savdo aloqalari geografik yaqinlik va logistika qulayligi tufayli barqaror saqlanib qolmoqda.
Uchinchi o‘rinda Qozog‘iston joy oldi. Ushbu davlatning importdagi ulushi 7–8 foizni tashkil etdi. Qozog‘istondan asosan neft mahsulotlari, don, metall mahsulotlari va qurilish materiallari olib kelinadi. Bu mamlakat bilan savdo munosabatlari tranzit imkoniyatlari va mintaqaviy hamkorlik bilan bog‘liq.
Shuningdek, 2025 yilda Turkiya importda 4 foizdan ortiq, Janubiy Koreya esa taxminan 4 foizga yaqin ulush bilan muhim sheriklar qatorida qoldi. Turkiyadan to‘qimachilik mahsulotlari, maishiy texnika va qurilish materiallari, Janubiy Koreyadan esa avtomobil sanoati uchun butlovchi qismlar, elektronika va sanoat uskunalari import qilindi.
Yevropa davlatlari orasida Germaniya alohida o‘rin egallab, importdagi ulushi 2,5–3 foiz atrofida bo‘ldi. Germaniyadan asosan yuqori texnologiyali mashina va uskunalar, sanoat jihozlari yetkazib berildi. Hindiston ham import sheriklari qatorida bo‘lib, dori-darmon, kimyoviy mahsulotlar va oziq-ovqat tovarlari bilan ta’minladi.
Umuman olganda, 2025 yilda O‘zbekiston importining 70 foizdan ortig‘i aynan ushbu yetti davlat hissasiga to‘g‘ri keldi. Bu holat mamlakat tashqi savdosining yuqori darajada ma’lum bir davlatlar doirasida jamlanganini ko‘rsatadi. Bunday tuzilma iqtisodiyotni arzon va tezkor ta’minot bilan ta’minlayotgan bo‘lsa-da, tashqi xavflarga nisbatan sezgirlikni ham oshiradi.
5. Importning umumiy hajmi va o‘sish tendensiyasi
2025 yilning yanvar–oktabr oylarida O‘zbekiston importi umumiylashtirilgan tarzda ≈37,5 mlrd AQSH dollari ni tashkil etdi. Bu ko‘rsatkich 2024 yilga nisbatan ≈16.9 foizga o‘sdi.
Yanvar–sentabrda esa import ≈33,1 mlrd dollar bo‘lgani va u ham yillik nisbatda ≈15,6 foizga o‘sgani ma’lum qilingan.
Bu importning to‘garak o‘sishini ko‘rsatadi va ichki sanoat, transport, xizmatlar va oziq-ovqat bo‘yicha ishlab chiqarish ehtiyojlari tashqi bozorga bog‘liqligini yaqqol aks ettiradi.
6. Importga qaramlikning iqtisodiy xatarlari
Import ulushi yuqori sohalarda tashqi ta’sirlar, valuta kursi o‘zgarishlari va global ta’minot zanjirlaridagi uzilishlarning salbiy effektlari yuqori bo‘ladi. Bu ayniqsa:
sanoat modernizatsiyasi,
mashinasozlik va uskunalar,
energiya va yoqilg‘i bozori,
global elektron uskunalar yetakchi bo‘lgan sektorlarda sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Importga bo‘lgan yuqori qaramlik ichki bozorda inflatsiya bosimini kuchaytirish, valuta zaxiralariga talabni oshirish va tashqi shoklarga nisbatan sezgirlikni oshirishga olib keladi.
Import O‘zbekiston iqtisodiyotida faqat iste’mol mahsulotlari bilan cheklanmaydi — u mamlakatning sanoat, transport, energetika va texnologik rivojlanish sohalarida muhim o‘rin tutadi. Mashinasozlik, kapital uskunalari, elektron texnikalar va transport vositalari kabi yo‘nalishlarda importning katta ulushi mavjud. Bunga qo‘shimcha ravishda, mamlakatning asosiy import sheriklari — Xitoy va Rossiya tashqi iqtisodiy ta’sirlarni ham oshiradi.
Ayniqsa importning o‘sib borayotgan hajmi va tashqi savdo balansi bilan bog‘liq statistikalar ko‘rsatadiki, ichki iqtisodiyotni tashqi ta’sirlardan himoya qilish, lokallashtirishni oshirish va tashqi bog‘liqlikni bosqichma-bosqich kamaytirish strategiyasi muhim ahamiyatga ega.
