Si Jinping Ostonaga yo‘l olmoqda: Xitoy–Markaziy Osiyo sammitida nimalar muhokamada bo‘ladi?
13.06.2025 | 08:007305
16–17 iyun kunlari Xitoy rahbari Si Jinping Qozog‘istonga tashrif buyuradi. Ostonada o‘tadigan ikkinchi «Markaziy Osiyo – Xitoy» sammiti ortidan mintaqada Xitoyning ta’siri va strategik maqsadlari yanada ko‘proq muhokama markaziga aylanadi.
Xitoy Xalq Respublikasi raisi Si Jinpingning Ostonaga tashrifi hamda 17 iyun kuni o‘tadigan ikkinchi «Markaziy Osiyo – Xitoy» sammiti oldidan Qozog‘iston va Xitoyda forumlar, uchrashuvlar va konferensiyalar ko‘paydi. Bu jarayonlar sammitning ilk martagiga nisbatan ko‘proq siyosiy ahamiyat kasb etishini ko‘rsatmoqda.
Xitoy uchun Markaziy Osiyoda ta’sirni mustahkamlash nafaqat siyosiy, balki logistika va ta’minot zanjirlarini kafolatlash nuqtai nazaridan ham ustuvor vazifa hisoblanadi. Qadimgi Ipak yo‘li Xitoyning bu mintaqadagi uzoq yillik geosiyosiy manfaatlarining ramziy asosiga aylangan. Zamonaviy dunyoda esa buni «Bir makon — bir yo‘l» tashabbusi va «umumiy kelajak jamiyati» g‘oyasi orqali qayta namoyon qilmoqda.
Xitoy o‘z qo‘shnilarini an’anaviy sharqiy diplomatiya asosida — iqtisodiy rag‘batlar orqali jalb qilib keladi. Bu usul bugun ham samara bermoqda. Ammo Xitoyning mintaqadagi faoliyati ko‘pincha G‘arb va postsovet tahlillarida chuqur tushunilmaydi. Buning sabablaridan biri — Xitoy diplomatlarining madaniy iyerarxiya masalasini ochiq bayon qilmasligidir. Shuningdek, Pekin so‘nggi yillarda o‘z manfaatlarini ilgari suruvchi ekspertlar va jurnalistlar qatlamini shakllantirishga alohida e’tibor qaratayotir.
Ayni damda «People’s Daily» nashri tomonidan tashkil etilgan matbuot turi sammitga tayyorgarlikning bir qismi sifatida o‘tkazilmoqda. Shu bois sammitga oid muhokamalar ko‘proq diplomatik shiorlar asosida olib borilmoqda.
Masalan, Tinchlik va hamkorlik kabi umumiy mavzular 5-sessiya «Markaziy Osiyo–Xitoy fikr markazlari forumi»da ham muhokama qilindi. Qozog‘iston davlat maslahatchisi Yerlan Karin Xitoy va Markaziy Osiyoni «Osiyoning ikki o‘pkasi» deb atadi.
Aprel oyida Olmaotada o‘tgan Tashqi ishlar vazirlarining 6-uchrashuvi ham asosan umumiy bayonotlar bilan cheklandi. Xitoy va Qozog‘iston rasmiylari siyosiy muloqot, savdo, transport aloqalari va xavfsizlik sohalarida hamkorlikka oid masalalarni muhokama qilgan.
Qozog‘iston prezidenti huzuridagi Strategik tadqiqotlar institutining yetakchi mutaxassisi Adil Kaukenovga ko‘ra, sammitda Xitoy–AQSH munosabatlari, jumladan tariflar mavzusi ham muhokama etilishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Ostona sammiti ortida chiroyli diplomatik sahna ko‘rinishi bor, biroq haqiqiy strategik o‘zgarishlar sammit so‘ngida aniq bo‘ladi.
