Reytingdagi holatga ko‘ra, umumiy global tinchlik darajasi so‘nggi 18 yillik kuzatuvlar ichida eng past pog‘onaga tushgan.
Global tinchlik indeksi (GPI — Global Peace Index) — Avstraliyada joylashgan Institute for Economics & Peace (IEP) tomonidan har yili e’lon qilinadigan global reyting bo‘lib, dunyo davlatlarining tinchlik holatini
baholaydi.
Ushbu indeks 163 mamlakatni qamrab olib, global aholi sonining 99,7 foizini o‘z ichiga oladi. Tahlil 23 ta indikator asosida olib boriladi va quyidagi uch asosiy yo‘nalishda baholanadi:
- Ichki va xalqaro mojarolar;
- Jamoat xavfsizligi va ijtimoiy barqarorlik;
- Harbiylashtirish darajasi (militarizatsiya).
2025 yilgi hisobotda umumiy global tinchlik darajasi so‘nggi 18 yillik kuzatuvlar ichida eng past pog‘onaga tushgan. Bu GPI tarixidagi eng og‘ir ko‘rsatkich hisoblanadi. Har yili tinchlik darajasi pasayib bormoqda, bu esa jahon bo‘yicha mojarolar sonining ortishi, harbiy xarajatlarning oshishi va ijtimoiy beqarorlik bilan izohlanadi.
Markaziy Osiyoda kim yetakchi?
2025 yilda O‘zbekiston Global Tinchlik Indeksida 67-o‘rinni egallab, o‘tgan yilga nisbatan yaxshilanishga erishdi. GPI ballarining pasayishi mamlakatdagi tinchlik darajasining oshganini ko‘rsatadi. Ichki xavfsizlik barqaror saqlanmoqda, qurolli mojaro yoki terrorizm tahdidi mavjud emas — bu holatlar ijobiy baholandi.
Markaziy Osiyodagi eng yuqori o‘rinni egallagan Qozog‘iston 56-pog‘onaga ko‘tarilib, barqaror siyosiy muhit va qurolli to‘qnashuvlarning yo‘qligi tufayli sezilarli ijobiy natijaga erishdi. Mamlakatning iqtisodiy barqarorligi va tashqi siyosatdagi muvozanat ham uning tinchlik ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
Qirg‘iziston o‘rtacha tinchlik darajasiga ega mamlakatlar qatorida, 78-o‘rinda qayd etildi. Mamlakatda demokratik institutlar mavjud bo‘lsa-da, siyosiy beqarorlik, hukumatlarning tez-tez almashuvi va partiyalararo raqobat xavfsizlik holatini murakkablashtirgan. Qirg‘iziston–Tojikiston chegarasidagi qurolli to‘qnashuvlar esa tinchlik reytingiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Biroq faol fuqarolik jamiyati va matbuot reytingni nisbatan ushlab turishda muhim rol o‘ynamoqda.
Tojikiston 79-o‘rinda qayd etilib, pastki o‘rtacha tinchlik darajasiga ega mamlakatlar qatorida turadi. Qirg‘iziston bilan davom etayotgan chegara ziddiyatlari va qurolli to‘qnashuvlar milliy xavfsizlikka jiddiy tahdid solmoqda.
Turkmaniston mintaqadagi eng past o‘rinni (87) egallagan bo‘lsa-da, 2025 yilda tinchlik reytingida eng katta yaxshilanish ko‘rsatgan davlat sifatida tilga olindi. Ichki mojarolar kuzatilmaydi, xavfsizlik kuchlari to‘liq hukumat nazoratida. Chegaraviy xavflar va xalqaro mojarolar tahdidi minimal darajada saqlanmoqda. Biroq bu barqarorlik repressiv boshqaruv tizimi evaziga ta’minlanmoqda. Siyosiy va axborot erkinligi deyarli mavjud emas, fuqarolik jamiyati faoliyati cheklangan.
2025 yilgi Global tinchlik indeksi (GPI) natijalari shuni ko‘rsatadiki, Markaziy Osiyo mintaqasi nisbatan barqaror va tinch mintaqalar qatoriga kirsa-da, har bir davlatning ichki siyosati, xavfsizlik siyosati va fuqarolik erkinliklari borasida jiddiy farqlar mavjud.
Umuman olganda, mintaqa tinchlikni saqlashda ma’lum darajada muvaffaqiyatga erishgan, barqaror va ijobiy tinchlikka erishish uchun fuqarolik erkinliklari, qonun ustuvorligi, axborot erkinligi va chegara xavfsizligi kabi sohalarda yanada chuqur islohotlar zarur.
Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘zaro mintaqaviy hamkorlikni kuchaytirish, xavfsizlik tahdidlariga birgalikda javob berish va demokratik boshqaruv tamoyillarini rivojlantirish orqali nafaqat GPI reytingida, balki real tinchlik va farovonlikda ham yuksak natijalarga erisha oladi.
Mehrinoza Farmonova tayyorladi.
