Kuzning ilk oyi qanday ob-havoda o‘tadi?
Joriy kuz faslining birinchi o‘n kunligida qulay harorat fonida asosan kam bulutli va quruq ob-havo bo‘lishi kutilmoqda.
«O‘zgidromed» ma’lumotlariga ko‘ra, kechalari va erta tongda +15...+20 daraja bo‘lgan haroratda tetiklantiruvchi salqinlik seziladi, kunduz kunlari esa quyosh nurlari havoni +35 darajagacha, ayrim kunlarda +37 darajagacha isitadi.
Keyinchalik sentyabr oyining oxirigacha harorat kechalari +15...+20 dan +8...+13 darajagacha, kunduz kunlari +30...+35 dan +20...+25 darajagacha o‘zgarib turishi kutilmoqda. Sentyabr oyida o‘rtacha oylik harorat me’yor atrofida, ba’zi joylarda me’yordan +1...+1,5 darajaga yuqori bo‘lishi kutilmoqda. Oyning ikkinchi yarmida ayrim kunlarda (1-2 kun) qisqa muddatli yomg‘ir yog‘ishi mumkin.
Odatda sentyabr oyi O‘zbekistonda qanday haroratda bo‘lgan?
Iqlimiy kuzatuv ma’lumotlariga ko‘ra, Respublika hududining katta qismida oyning birinchi yarmida o‘rtacha kunduzgi harorat +30...+33 darajani, oyning ikkinchi yarmida esa +26...+29 darajani tashkil etgan.
Sentyabr oyining eng iliq kunlarida termometr ustuni +35...+37 darajagacha, janubda +39...+40 darajagacha qayd etilgan. Sentyabr oyida Respublika hududining katta qismida mutlaq maksimal harorat +37...+40 darajani, shimolda, janubda va cho‘l hududlarda ba’zi joylarda +41...+43 darajani tashkil etgan.
Toshkentda meteorologik kuzatuvlarning barcha yillari uchun sentyabr oyidagi eng yuqori harorat 2013 yil 25 sentyabrda qayd etilgan bo‘lib, u +40,0 darajani tashkil etgan. Sentyabr oyida kunduzgi harorat +22...+25 darajagacha, ba’zan esa undan ham pastroq bo‘lgan davrlar har yili ham kuzatilmaydi va odatda u juda qisqa muddatli bo‘ladi.
Ayrim yillarda Respublika bo‘yicha ba’zi joylarida (eng chekka janubiy hududlar va Farg‘ona vodiysidan tashqari) sentyabr oyining so‘nggi o‘n kunligida havoda erta kuzgi sovuqlar kuzatiladi. Eng sovuq (me’yordan +2...+3,5 darajaga past) sentyabr oylari 1930 va 1931 yillarda, so‘nggi o‘n yillikda esa 1992 va 1994 yillarda qayd etilgan.
O‘zbekistonda kuzgi yog‘ingarchilik tarixi
O‘zbekistonda sentyabr — yilning eng quruq oylardan biri. Sentyabr oyida yomg‘ir kamdan-kam (oyiga 1-3 marta) yog‘adi.
Iqlim ma’lumotlariga ko‘ra, oylik yog‘ingarchilik miqdori iyul va avgust oylariga nisbatan biroz ko‘p bo‘lib, tekislik hududlarda 1-5 millimetrni, tog‘larga yaqin 6-10 millimetrni tashkil etadi va faqat ayrim tog‘li hududlarda 15-30 mm qiymatlariga yetadi.
Shunday yillar kuzatilganki, butun O‘zbekistonda yoki hududning katta qismida sentyabr oyida umuman yomg‘ir yog‘magan. Asrda bunday anomal quruq sentyabr oylari 2007 va 2021 va 2022 yillarda qayd etilgan. Ammo meteorologik kuzatuvlar tarixida, ba’zi hududlarda 1-2 ta yoqqan yomg‘ir hisobiga yog‘ingarchilik miqdori oylik me’yordan ko‘p, ba’zan esa bir necha barobar ko‘p bo‘lgan holatlar ham kuzatilgan.
Shunday qilib, 1969 yil sentyabr oyida Xivada oylik yog‘ingarchilik miqdori 2 mm bo‘lganda bir kunda 21 mm yog‘ingarchilik, Oqbaytalda esa oylik yog‘ingarchilik miqdori 0,7 mm bo‘lganda bir kunda 16 mm yog‘ingarchilik kuzatilgan. 2016 yilning sentyabr oyida Nukusda oylik yog‘ingarchilik miqdori 3 mm bo‘lganda bir kunda 30 mm yog‘ingarchilik qayd etilgan.
Toshkentda meteorologik kuzatuvlarning barcha yillari uchun sentyabr oyidagi eng yuqori harorat 2013 yil 25 sentyabrda qayd etilgan bo‘lib, u +40,0 darajani tashkil etgan. Sentyabr oyida kunduzgi harorat +22...+25 darajagacha, ba’zan esa undan ham pastroq bo‘lgan davrlar har yili ham kuzatilmaydi va odatda u juda qisqa muddatli bo‘ladi.
Ayrim yillarda Respublika bo‘yicha ba’zi joylarida (eng chekka janubiy hududlar va Farg‘ona vodiysidan tashqari) sentyabr oyining so‘nggi o‘n kunligida havoda erta kuzgi sovuqlar kuzatiladi. Eng sovuq (me’yordan +2...+3,5 darajaga past) sentyabr oylari 1930 va 1931 yillarda, so‘nggi o‘n yillikda esa 1992 va 1994 yillarda qayd etilgan.
O‘zbekistonda kuzgi yog‘ingarchilik tarixi
O‘zbekistonda sentyabr — yilning eng quruq oylardan biri. Sentyabr oyida yomg‘ir kamdan-kam (oyiga 1-3 marta) yog‘adi.
Iqlim ma’lumotlariga ko‘ra, oylik yog‘ingarchilik miqdori iyul va avgust oylariga nisbatan biroz ko‘p bo‘lib, tekislik hududlarda 1-5 millimetrni, tog‘larga yaqin 6-10 millimetrni tashkil etadi va faqat ayrim tog‘li hududlarda 15-30 mm qiymatlariga yetadi.
Shunday yillar kuzatilganki, butun O‘zbekistonda yoki hududning katta qismida sentyabr oyida umuman yomg‘ir yog‘magan. Asrda bunday anomal quruq sentyabr oylari 2007 va 2021 va 2022 yillarda qayd etilgan. Ammo meteorologik kuzatuvlar tarixida, ba’zi hududlarda 1-2 ta yoqqan yomg‘ir hisobiga yog‘ingarchilik miqdori oylik me’yordan ko‘p, ba’zan esa bir necha barobar ko‘p bo‘lgan holatlar ham kuzatilgan.
Shunday qilib, 1969 yil sentyabr oyida Xivada oylik yog‘ingarchilik miqdori 2 mm bo‘lganda bir kunda 21 mm yog‘ingarchilik, Oqbaytalda esa oylik yog‘ingarchilik miqdori 0,7 mm bo‘lganda bir kunda 16 mm yog‘ingarchilik kuzatilgan. 2016 yilning sentyabr oyida Nukusda oylik yog‘ingarchilik miqdori 3 mm bo‘lganda bir kunda 30 mm yog‘ingarchilik qayd etilgan.
