Ўзбекистонда банк карталари: нақдсиз тўловлар янги босқичга чиқмоқда

Ўзбекистонда банк карталари инфратузилмаси нафақат турлар сони, балки амалдаги операциялар ҳажми ва фойдаланиш фаоллиги жиҳатидан ҳам жадал ривожланмоқда. Амалдаги рақамлар банк карталари иқтисодиётда нақд пул ўрнини босаётган асосий инструментга айланиб бораётганини кўрсатади.

Муддатли тўлов амалиёти мавжуд банк карталари сегменти ҳозирча чекланган бўлса-да, аҳамияти юқори. Бу йўналишда 4 та банк ва 4 та карта тури фаолият юритмоқда. Бундай карталар орқали амалга ошириладиган тўловлар бўйича лимитлар 50 млн сўмдан 100 млн сўмгача этиб белгиланган. Айрим ҳолатларда карта очиш бепул, тўлов муддати эса 10 кундан 60 кунгача этиб белгиланиши мумкин. Бу турдаги маҳсулотлар истеъмолчилар учун қисқа муддатли молиявий юкламани енгиллаштиришга хизмат қилмоқда.

^{Инфографика: Марказий банк}

Кредит карталари бозори ҳам аста-секин шаклланиб бормоқда. Ҳозирги кунда 7 та банк томонидан 7 та кредит карта тури таклиф этилмоқда. Кредит лимитлари асосан 50 млн сўмдан 100 млн сўмгача бўлиб, айрим карталарда фоизсиз давр мавжуд. Шу билан бирга, кредит карталари улуши ҳали ҳам умумий банк карталари бозорида жуда паст бўлиб қолмоқда. Бу аҳоли қарздорликка нисбатан эҳтиёткор муносабатда эканини ёки банклар томонидан рисклар қаттиқ назорат қилинаётганини англатади.

^{Инфографика: Марказий банк}

Ҳудудлар кесимида банк карталари тақсимоти иқтисодий фаоллик билан бевосита боғлиқ. Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти банк карталари сони бўйича етакчилик қилмоқда. Шу билан бирга, Самарқанд, Фарғона, Андижон ва Қашқадарё вилоятларида ҳам муомаладаги карталар сони юқори. Бу ҳудудларда аҳоли зичлиги ва савдо-айирбошлаш фаоллиги банк хизматларига талабни ошираётган асосий омил сифатида намоён бўлади.

^{Инфографика: Марказий банк}

Энг муҳим ўзгаришлардан бири — NFC-карталар орқали амалга оширилаётган транзакциялар динамикасида кузатилмоқда. 2023 йил бошида NFC орқали амалга оширилган операциялар ҳажми 2,4 трлн сўм атрофида бўлган бўлса, 2025 йил бошига келиб бу кўрсаткич 3,8 трлн сўмга етган. Яъни икки йил ичида ўсиш 62 фоиздан ошган. Транзакциялар сони эса янада тезроқ суръатда ўсган: 23,7 миллионтадан 48,8 миллионтагача, яъни қарийб 2,1 баробар.

Нақд пул ечиб олиш операцияларида эса нисбий пасайиш тенденцияси кузатилади. Ҳудудлар кесимида нақд пул ечиб олиш улуши сақланиб қолган бўлса-да, умумий транзакциялар ҳажмида нақдсиз тўловлар улуши изчил ошиб бормоқда. Бу аҳолининг карта орқали тўловларга бўлган ишончи мустаҳкамланаётганини кўрсатади.

Ўртача ойлик транзакциялар таҳлили ҳам қизиқ манзарани очиб беради. Охирги 12 ой ичида банк карталари орқали амалга оширилаётган операциялар сони ҳам, суммаси ҳам барқарор ўсиб борган. Айниқса, йирик шаҳарлар ва саноат ҳудудларида карта орқали ҳисоб-китоблар иқтисодий айланманинг ажралмас қисмига айланган.

Аҳолининг банк тизимига қамраб олиниш даражаси ҳам юқори. Катта ёшли аҳоли (16 ёшдан юқори) орасида ҳар 1000 нафарга тўғри келадиган ҳисобварақлар сони кўпчилик ҳудудларда 800 тадан ошган. Бу банк хизматларининг оммалашгани ва молиявий инклюзия даражаси ўсганини англатади.

Ўзбекистонда банк карталари бозори сифат жиҳатидан янги босқичга чиқди. Асосий ўсиш драйверлари сифатида нақдсиз тўловлар, NFC-технологиялар ва ҳудудларда банк хизматларининг кенгайиб бориши ажралиб туради. Келгуси босқичда кредит карталари ва муддатли тўлов инструментларини эҳтиёткорлик билан ривожлантириш, шунингдек, рақамли тўлов инфратузилмасини янада чуқурлаштириш ҳал қилувчи аҳамият касб этади.