Rossiya qiruvchi samolyotlari va dronlari NATO davlatlarining havo hududiga «tasodifan kirib qolishda» davom etmoqda

NATO a’zosi bo‘lgan ikki davlat - Estoniya va Polsha - 19 sentyabr kuni Rossiyani provokatsiya qilishda aybladi: Rossiyaning uchta samolyoti Estoniya havo hududini buzgan, ikkitasi esa Boltiq dengizidagi Polshaning Petrobaltic burg‘ulash platformasining «xavfsizlik zonasi»ga kirib borgan. Tallin Shimoliy Atlantika shartnomasining 4-moddasiga binoan NATO ittifoqchilari bilan maslahatlashuvlar o‘tkazishni so‘ragan. Polsha xuddi shu moddani ikki haftadan kamroq vaqt oldin, Rossiya dronlari guruhi mamlakat hududiga kirib kelganda qo‘llagan edi. Bu, albatta, bunday keskinlashuv holatlarining birinchisi emas — ammo keng ko‘lamli urush sharoitida ular ayniqsa tashvishli ko‘rinmoqda. Masalan, AQSH prezidenti Donald Tramp Estoniya havo hududidagi voqeadan so‘ng NATO va Rossiya munosabatlarida «jiddiy muammolar yuzaga kelishi mumkinligini» taxmin qilgan. «Meduza» 2022 yil 24 fevraldan keyin G‘arbning ayrim davlatlari yoki butun Shimoliy Atlantika ittifoqi Moskva tahdidlariga qanday javob berishga majbur bo‘lganini eslab o‘tadi.   Britaniya razvedka samolyoti yaqinida Rossiya raketasi   2022 yil 29 sentyabrda Rossiyaning Su-27 qiruvchi samolyoti Qora dengiz hududidagi xalqaro havo bo‘shlig‘ida parvoz qilayotgan Britaniyaning Boeing RC-135 razvedka samolyotiga yaqin masofada raketa uchirib yubordi. Bu haqda o‘sha yilning oktyabr oyi oxirida Buyuk Britaniya parlamentida mamlakat mudofaa vaziri Ben Uolles ma’ruza qildi.   Buyuk Britaniya qanday munosabat bildirdi   Ben Uollesning ta’kidlashicha, Londonda bu hodisa Rossiya tomonidan «ataylab qilingan keskinlashuv» deb baholanmayapti. Britaniya Mudofaa vazirligi o‘tkazgan tahlil raketaning «texnik nosozlik» tufayli uchirilganini tasdiqladi. Shunday bo‘lsa-da, London Rossiya mudofaa idorasiga va shaxsan Sergey Shoyguga murojaat qilib, o‘z tashvishini bildirdi. Mintaqada razvedka parvozlari qayta boshlanganidan so‘ng, qurolsiz Britaniya samolyotlariga Qirollik havo kuchlari qiruvchi samolyotlari hamrohlik qila boshladi.   Polshada Ukraina raketasining tushishi   2022 yil 15 noyabrda Rossiya Federatsiyasi Qurolli Kuchlari tomonidan Ukraina hududiga navbatdagi raketa hujumi paytida Polshaning Pshevodub qishlog‘i yaqiniga raketa tushdi. Bu voqea mahalliy don omborida portlashga sabab bo‘ldi. Natijada qishloq xo‘jaligi korxonasining ikki nafar xodimi halok bo‘ldi.   NATO va Polsha qanday munosabat bildirdi?   Dastlab NATO Pentagonning nomsiz vakili orqali Polshaga tushgan raketa Rossiya armiyasi tomonidan Ukraina energetika infratuzilmasiga berilgan zarbalardan biri ekanligini ma’lum qildi. Biroq, bir necha soatdan so‘ng, raketani Ukrainaning S-300 havo hujumidan mudofaa qurilmasi otgani aniqlandi. Shunday bo‘lsa-da, NATO va Rossiya o‘rtasidagi mojaroning kuchayishi mumkinligi haqidagi munozara davom etdi. Polsha Shimoliy Atlantika shartnomasining 4-moddasiga binoan maslahatlar so‘rash imkoniyatini ko‘rib chiqdi, ammo oxir-oqibat bu qadamni qo‘ymadi. Shunga qaramay, hodisa uchun javobgarlik Ukrainani o‘qqa tutgan va Pshevodubadagi portlashga sabab bo‘lgan javobni keltirib chiqargan Rossiya zimmasiga yuklatildi.|   bu hodisa Rossiya-Ukraina urushi davridagi eng xavotirli voqealardan biri edi. Agar raketani Rossiya uchirgani haqidagi versiya tasdiqlanganida, u holda epizod NATO mamlakatiga hujum sifatida talqin qilinishi mumkin edi. Bu esa, o‘z navbatida, alyansning harbiy javobini keltirib chiqaradi. Shimoliy Atlantika shartnomasining 5-moddasiga ko‘ra, «ittifoq a’zolaridan biriga hujum qilish hammaga hujum qilish demakdir». To‘g‘ri, bu tezisning talqini, ya’ni agar NATOning bir mamlakatiga qarshi tajovuz ro‘y bergan taqdirda, qolganlarning barchasi uning tomonida urushga qo‘shilishi haqidagi talqin unchalik to‘g‘ri emas: davlatlar ittifoqchiga qanday yordam ko‘rsatishni o‘zlari hal qilish huquqiga ega – «shu jumladan, qurolli kuchlarni qo‘llash» ham bor, lekin boshqa usullar ham istisno qilinmaydi.   Qora dengiz ustida Amerika razvedka dronining yo‘q qilinishi   2023 yil 14 mart kuni Rossiyaning Su-27 qiruvchi samolyoti Qora dengiz ustida Amerikaning MQ-9 Reaper razvedka dronini to‘xtatib, unga zarar yetkazdi. Natijada dron xalqaro suvlarga qulab tushdi. Deutsche Welle nashrining ta’kidlashicha, bu Sovuq urush davridan beri AQSHga tegishli uchuvchi apparatning Rossiya Havo-kosmik kuchlari (HKK) samolyoti tomonidan yo‘q qilingan birinchi holat bo‘ldi.   Qurol-yaroqsiz MQ-9 Reaper o‘sha kuni Ruminiyadagi harbiy bazadan razvedka vazifasini bajarish uchun havoga ko‘tarildi. U Qrimdan taxminan 120 kilometr janubi-g‘arbda, Qora dengizning xalqaro suvlari ustida parvoz qilayotganida, unga ikkita Su-27 yaqinlashdi. Pentagon ma’lumotiga ko‘ra, Rossiya samolyotlari bir necha bor dron ustiga yoqilg‘i to‘kkan. Natijada dronning parraklari shikastlangan va operatorlar uni majburan dengizga cho‘ktirishga qaror qilgan. Amerika tomoni qurilmaning dasturiy ta’minotini masofadan turib yo‘q qildi.   AQSH qanday munosabat bildirdi?   Ancha bosiqlik bilan. Vashington NATO ittifoqchilari bilan maslahatlashmadi, ammo Rossiya tomoni bilan muloqot o‘tkazdi. Xususan, Pentagon rahbari Lloyd Ostin voqeaning «sabablari va oqibatlari»ni muhokama qilish uchun o‘sha paytdagi Rossiya mudofaa vaziri Sergey Shoygu bilan telefon orqali bog‘landi. AQSH Harbiy-havo kuchlari Rossiya harbiy-havo kuchlarining harakatlarini «beparvolik» deb baholadi. O‘sha paytda Rossiyaning Vashingtondagi elchisi bo‘lgan Anatoliy Antonov esa tushuntirish berish uchun Davlat departamentiga chaqirildi. Rossiya Mudofaa vazirligi o‘ziga qo‘yilgan barcha ayblovlarni rad etib, «Rossiya qiruvchi samolyotlari bort qurollarini ishlatmagani va uchuvchisiz uchish apparati bilan aloqaga kirishmagani»ni ta’kidladi. Shunday bo‘lsa-da, hodisadan 10 kundan kamroq vaqt o‘tgach, Shoygu Su-27 uchuvchilarini «Jasorat» ordeni bilan taqdirladi.   Qora dengiz ustida Rossiyaning Su-35 samolyoti Polsha samolyoti oldida xavfli manevrlar bajargan   2023 yil 5 may kuni Rossiyaning Su-35 qiruvchi samolyoti Ruminiya chegara xizmati bilan hamkorlikda Qora dengiz ustidagi xalqaro havo hududini patrul qilayotgan Polshaning L410 Turbolet samolyotiga xavfli darajada yaqinlashgan. Ruminiya havo hududidan taxminan 60 kilometr sharqda Su-35 Polsha chegara xizmatining ma’lumotiga ko‘ra, «tajovuzkorona» manevrlar amalga oshirgan. Qiruvchi samolyot Polsha samolyotining tumshug‘i oldidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri uchib o‘tgan: ekipaj baholashicha, havo kemalari orasidagi masofa atigi besh metrga yaqin bo‘lgan. Uch marta yaqinlashishga urinishdan so‘ng, Rossiya samolyoti uchib ketgan.   NATO va Ruminiya qanday munosabat bildirdi?   Ispaniyadagi NATO Birlashgan havo operatsiyalari markazi Ruminiya harbiy-havo kuchlarining ikkita jangovar samolyoti va Ispaniya harbiy-havo kuchlarining ikkita samolyotini favqulodda vaziyat bo‘yicha havolatdi. To‘rtta havo kemasi voqeaga aralashishga tayyor turgan bo‘lsa-da, bunday keskinlashuv talab qilinmadi. Ruminiya Mudofaa vazirligi Su-35 uchuvchilarining xatti-harakatlarini «Rossiya Federatsiyasining Qora dengiz ustidagi parvozlarga nisbatan qo‘llaydigan tahriklovchi yondashuvining yana bir isboti» deb baholadi.   Rossiya raketalari Polsha hududi ustida   2023 yil 29 dekabr kuni Ukraina tomonidan Polsha havo hududiga «noma’lum ob’ekt» kirib keldi. Signal yo‘qolgunga qadar u mamlakat havo hujumidan mudofaa tizimining radiolokatsion vositalari nazorati ostida bo‘lib, G‘arbga tomon harakatlanayotgan edi. Jami ob’ekt Polsha ustidan taxminan 40 kilometr masofani bosib o‘tdi va so‘ngra Ukraina tomon yo‘nalish oldi. Keyinchalik Bosh shtab rahbari Veslav Kukula bu ob’ektning Rossiya qanotli raketasi ekanligini tasdiqladi.   Polsha qanday munosabat bildirdi   Mamlakat prezidenti Anjey Duda Milliy xavfsizlik byurosining favqulodda yig‘ilishini chaqirdi. Unda yuqorida tilga olingan general Kukula, milliy mudofaa vaziri Vladislav Kosinyak-Kamish va operativ qo‘mondonlik boshlig‘i general Machey Klish ishtirok etdi. Shundan so‘ng, Polsha Tashqi ishlar vazirligi Rossiya Federatsiyasining vaqtinchalik ishlar vakili Andrey Ordashni chaqirib, unga e’tiroz notasini topshirdi. Polsha tomoni Rossiyadan voqeani tushuntirib berishni va bunday harakatlarni to‘xtatishni talab qildi. Shunday bo‘lsa-da, 2024 yil mart oyida Ukraina hududiga navbatdagi hujum paytida Rossiya raketasi yana Polsha havo hududiga kirib, mamlakat ustidan 39 soniya davomida parvoz qildi.   Finlandiya osmonidagi Rossiya qiruvchilari hamda bombardimonchilari   Finlandiya chegara xizmati bayonotiga ko‘ra, 2024 yil 10 iyunda Rossiyaning to‘rtta samolyotidan iborat diviziya (ikki bombardimonchi va ikki qiruvchini o‘z ichiga olgan), Loviisa shahri hududida mamlakat havo kengligini buzib kirgan. Samolyotlardan kamida bittasi Finlandiya hududiga 2,5 kilometrgacha ichkarilab, taqiqlangan zonada ikki daqiqaga yaqin vaqt davomida qolgan. Va bu Rossiya-Ukraina urushi davrida Rossiya Federatsiyasining shimoliy qo‘shnisi havo hududini buzishi bilan bog‘liq birinchi va oxirgi holat emasdi.   Finlandiya qanday munosabat bildirdi?   O‘shanda, 2024 yil iyunida, Finlandiya tashqi ishlar vazirligi Rossiya elchixonasidan qoidabuzarlik yuzasidan izoh talab qilish bilan kifoyalangan.   Polsha osmonida Rossiya dronlari   2025 yil 10 sentyabrga o‘tar kechasi NATO davlatlarining Rossiya qurolli kuchlari bilan to‘qnashishi bo‘yicha so‘nggi vaqtlardagi eng xavfli voqea sodir bo‘ldi. Ukrainaga navbatdagi yirik yopirilma zarba paytida Rossiyaning «Gerber» rusumli 19 ta dronlari guruhi Polsha hududiga uchib kirdi. Ularning bir qismi urib tushirildi – Rossiya-Ukraina urushi davrida birinchi marta NATO aviatsiyasi bunday operatsiyaga jalb qilindi. Tahdidni bartaraf etish uchun Polsha hukumati Patriot havo hujumidan mudofaa tizimlarini jangovar shay holatga keltirdi, Polshaning F-16 qiruvchi samolyotlari, Niderlandiyaning F-35 samolyotlari, Italiyaning AWACS samolyotlari va yoqilg‘i quyish samolyotlari havoga ko‘tarildi.   Avvaliga mamlakat sharqidagi Lyublin viloyatidagi Viriki-Volya qishlog‘idagi turar joy binosiga dronlardan birining parchalari qulagani haqida xabar berilgan edi. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, bu dron emas, balki F-16 qiruvchi samolyotidan uchirilgan AIM-120 AMRAAM raketasi bo‘lgani, «parvoz paytida uning nishonga olish tizimi ishdan chiqqan» oydinlashdi. Snaryadning jangovar kallagi portlamagan va 150 kilogrammdan ortiq og‘irlikdagi uch metrli raketa turar joy binosiga qulagan. Bunda hech kim jabrlanmagan.   NATO va Polsha qanday reaksiya qildi?   Bu safar – avvalgi barcha hodisalarga nisbatan imkon qadar qat’iy munosabat bildirildi. Polsha qurolli kuchlari operativ qo‘mondonligi hodisani «fuqarolar xavfsizligiga haqiqiy tahdid soladigan tajovuzkorlik harakati» deb baholadi. Bosh vazir Donald Tusk hukumatning shoshilinch yig‘ilishini chaqirdi. Nihoyat, 10 sentyabr kuni Polsha rasmiylari Shimoliy Atlantika shartnomasining 4-moddasini faollashtirishni rasman so‘radi, bu oxirgi marta 2022 yilda Rossiya qurolli kuchlarining Ukrainaga bostirib kirishidan keyin qo‘llangan edi. NATO kengashi yig‘ilishida ittifoqchilar Varshava bilan birdamlik bildirdi va RFning xatti-harakatlarini qoraladi. Yana ikki kundan so‘ng alyans «Sharqiy qo‘riqchi» operatsiyasini boshladi: alyansning sharqiy qanotini himoya qilish uchun blokning yetti davlati o‘z qiruvchi samolyotlari, vertolyotlari va qo‘shimcha harbiy kontingentini yubordi; yana uchtasi operatsiyaga qo‘shilishga tayyorligini bildirdi. Keyingi kuni, 13 sentyabrda Rossiya droni Ruminiya havo kengligiga kirganida, uni to‘xtatish uchun darhol ikkita F-16 qiruvchisi havoga ko‘tarildi. 50 daqiqa o‘tib dron NATOga a’zo mamlakat hududini tark etdi.   Rossiya qiruvchi samolyotlari Estoniya osmonida   Estoniya muntazam ravishda Rossiyani o‘z havo hududini buzishda ayblaydi: faqatgina 2025 yilning o‘zida bunday holatlar soni kamida beshtaga yetgan. Biroq so‘nggi holat - Polsha hududiga dronlar kirib kelganidan keyin NATO va Moskva o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashuvi fonida katta shov-shuvga sabab bo‘ldi. 2025 yil 19 sentyabrda Estoniya Bosh shtabi Rossiyaning uchta MiG-31 qiruvchi samolyoti Fin ko‘rfazidagi Vayndloo oroli yaqinida mamlakat havo hududini buzganini ma’lum qildi (Rossiya barcha ayblovlarni butunlay rad etib, parvoz yo‘nalishining «qonuniyligi»ni ta’kidlamoqda). Harbiylarning ma’lumotiga ko‘ra, samolyotlar 12 daqiqa davomida taqiqlangan hududda bo‘lgan. Qiruvchi samolyotlarda parvoz rejasi bo‘lmagan, transponderlari esa o‘chirib qo‘yilgan. Bundan tashqari, shu vaqt mobaynida Estoniya havo harakati nazorati xizmati bilan ikki tomonlama radioaloqa o‘rnatilmagan.   Estoniya qanday javob berdi?   Bu safar Polshaning yangi misolidan kelib chiqib, ancha qat’iyatli harakat qildi. Estoniya Bosh vaziri Kristen Mixal Tallin ham NATO ittifoqchilari bilan Shimoliy Atlantika shartnomasining 4-moddasiga binoan maslahatlashuvlar so‘raganini ma’lum qildi. Bundan tashqari, Rossiya Federatsiyasining Estoniyadagi vaqtinchalik ishonchli vakili Tashqi ishlar vazirligiga chaqirtirildi va unga norozilik notasi topshirildi. AQSH prezidenti Donald Tramp esa Rossiya samolyotlarining bostirib kirishini NATO uchun tahdid deb bilasizmi, degan savolga javoban shunday dedi: «Bu menga yoqmaydi. Bunday bo‘lishi menga yoqmaydi. Katta muammolar bo‘lishi mumkin».