Sira imkonsiz: nega yevro va yuan dollar o‘rnini bosa olmaydi?

Hamma dollar gegemonligining pasayishi kutilayotgani haqida gapirmoqda. Iyun oyida Yevropa Markaziy banki prezidenti Kristin Lagard AQSH valyutasining global miqyosdagi hukmronligi davom etishini shubha ostiga oldi. Bu yevroning moliyaviy maydonda yanada muhim o‘rin egallashi uchun eshikni ochadi. «TRT» nashrining yozishicha, ayni paytda, dunyoning boshqa tomonida, Xitoy Xalq banki (XXB) gubernatori Pan Gongsheng yagona dominant valyutaga haddan tashqari ishonish xavfi haqida ogohlantirdi. Uni chiqarish mamlakatdagi iqtisodiy muammolar global inqirozga olib kelishi mumkin. Qolaversa, bunday valyuta geosiyosiy keskinliklar davrida sanksiya quroliga aylanadi. «Sog‘lom raqobat muhim», - deydi Xitoy Xalq banki rahbari. Bu yerda esa Xitoy hukumati o‘z milliy valyutasiga katta umid bog‘lamoqda. Janob Gushengning so‘zlariga ko‘ra, so‘nggi yigirma yil ichida xalqaro valyuta tizimidagi asosiy voqealar yevroning muomalaga kiritilishi va Xitoy yuanining qimmatlashishi bo‘ldi. Biroq, siyosatchilar va iqtisodchilar muntazam ravishda shunday bayonotlar berishadi. Biroq, jahon moliya tizimida hali biror tub o‘zgarishlardan darak yo‘q. AQSH dollari xalqaro hisob-kitoblar va aktivlarda muhim rol o‘ynashda davom etmoqda. Masalan, joriy yilning iyun oyida SWIFT orqali amalga oshirilgan dollar to‘lovlarining ulushi 58 foizga yetdi. Yevro ikkinchi o‘rinda, yuan esa atigi oltinchi o‘rinda, 3 foiz. AQSH dollari jahon savdosida ham faol foydalanilmoqda, 2023 yilda barcha xalqaro shartnomalarning deyarli 40 foizini tashkil etadi. Shuningdek, yevro ham xuddi shunday ulushga ega, biroq u Yevropa Ittifoqi doirasidagi, Yevropa Ittifoqi va Afrika davlatlari o‘rtasidagi savdoga to‘g‘ri keladi. Jahon markaziy banklari AQSH dollarini qo‘llab-quvvatlayotgani ham muhimdir. Uning regulyatorlarning xalqaro zaxiralaridagi ulushi o‘tgan yili salkam 46 foizni tashkil etdi. Yevro 16 foizni tashkil etdi. Oltin 20 foizni tashkil etdi. «Valyuta bozoridagi global operatsiyalarning 88 foizi dollarda amalga oshiriladi», - dedi WHITEBIRD birja savdo bo‘limi boshlig‘i o‘rinbosari Yan Pinchuk. Nihoyat, butun dunyo bo‘ylab valyuta ayirboshlash «yashil»ga asoslanadi. Dollar-boshqa valyuta juftliklari birgalikda bozorning 90 foizdan ortig‘ini tashkil qiladi.   Raqobatchilar yo‘q Amerika valyutasining holati yillar davomida so‘roq ostida. Bu 2008-2009 yillardagi global moliyaviy inqirozdan beri faol muhokama qilinmoqda. 2020 yillardagi voqealar — Rossiyaning xalqaro zahiralarini muzlatish va AQSH davlat obligatsiyalari reytingini pasaytirish ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. O‘shanda dollar hatto yevro va yuanga nisbatan yetakchiligini yo‘qotayotgandek tuyulardi. Donald Trampning birinchi prezidentlik davrida boshlangan savdo qarama-qarshiligi ham o‘z hissasini qo‘shdi. Hammasi Xitoy bilan boshlangan bo‘lsa-da, 2025 yilga kelib tarif urushlari deyarli barcha mamlakatlarga ta’sir qildi. Bu fonda Amerika iqtisodiyoti pasayib ketdi. Qo‘shma Shtatlarda inflyatsiya tezlasha boshladi va iyul oyida o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 2,7 foizni tashkil etdi. Mamlakatning davlat qarzi esa rekord darajadagi 37 trillion dollardan oshdi.