Бошоғриққа айланган UzIMEI: нархлар нега ошиб кетди?

Vaqt.uz мухбири рўйхатдан ўтказиш нархларининг ўн баравар ўсиш сабабларини ўрганиш мақсадида суриштирув олиб борди. Бизга маълум бўлишича, IMEI кодни рўйхатдан ўтказиш учун Ўзбекистонга киришда телефонини божхонада декларация қилишни унутган ёки телефонининг eSIM функциясини биринчи марта ишга туширганларлар мурожаат қилган. Фойдаланувчилар рўйхатдан ўтиш тизими телефонларини янги қурилма деб таниб, қайта рўйхатдан ўтказишни талаб қилаётганини айтди. Сотувчилар эса баъзи телефон эгалари қурилманинг иккинчи IMEI рақамини фаоллаштиришга уринганини, лекин у тез орада блокланганини маълум қилди. Телефон IMEI слотининг блокланишига асосий сабаб эса Вазирлар маҳкамасининг 2024 йилда кучга кирган қарори билан кучга кирган янги тартиб эканлиги аён бўлади. Унга кўра, энди телефон, планшет каби мобил қурилмаларнининг IMEI кодларини UzIMEI тизимида рўйхатдан ўтказиш учун хорижга чиқиб келган бўлишнинг ўзи етарли эмас. Қонун жисмоний шахслар ўзи билан янги телефон олиб кираётган бўлса, илгаригидек, «таниш-билиш» орқали олиб ўтиши эмас, божхона пунктида декларация тўлдиришини тақозо қилмоқда. Акс ҳолда, кейинчалик қурилманинг IEMI кодини рўйхатдан ўтказиш пайтида регистрация тўловидан ташқари, божхона божини ҳам тўлашга тўғри келади. 2024 йилда ишга тушган божхона ва UzIMEI тизими интеграцион келишувига кўра эса ,вақтида декларация тўлдирмасдан олиб кирилган мобил қурилмаларни UzIMEIдан ўтказишда қурилма божхона қийматининг 30 фоизи миқдорида бож ундириш бошланган. Айнан шу ерда мурожаатчилар саволига асосий жавобни олиши мумкин. Дейлик, 1200 долларлик вақтида декларациядан ўтказилмаган iPhone 16 Pro Max учун сиз 360 доллар миқдорга бож тўлаш талаб қилинади. Яъни сиз тўлаётган 300-400 доллар IMEI кодини рўйхатдан ўтказиш нархи эмас, божхона тўлови. Кодни регистрация қилиш учун тўлов ўзгармаган — у ҳамон 75 минг сўм. Шунинг учун божхона қўмитаси мавжуд ҳолатдан келиб чиқиб, фуқароларга бозорлар, савдо нуқталари ёки интернет-дўконлардан телефон сотиб олаётганда, албатта, UzIMEI тизимида рўйхатдан ўтганини текширишни тавсия қилди. Агар телефон рўйхатдан ўтмаган бўлса, божхона божини ўзингиз тўлашингиз керак бўлади. «Кераксиз харажатларга йўл қўймаслик учун телефонларни олиб киришда, битта ёки бир нечта телефон бўлишидан қатъи назар, йўловчи божхона декларациясида уларнинг рақамини кўрсатинг», — дея тавсия қилди қўмита. Лекин яна бир муаммо aэропортда декларация қилиш кераклиги ҳақида ҳеч қандай эълоннинг йўқлигида. Аксарият йўловчилар бу ҳақида умуман билмайди. Номи аноним қолишини истаган мурожаатчига кўра, декларацияни расмийлаштириш ишлари Божхона қўмитаси орқали жуда узоқ, чалкаш ва қимматга тушадиган жараён. «Энг ҳайратланарлиси — барча ҳужжатлар тайёр бўлгач, UzIMEI базасида рўйхатдан ўтказиш атиги бир неча дақиқа вақт олди», — дея сўзини давом эттирди фуқаро. Фойдаланувчиларнинг фикрича, аҳолини декларациялаш тизими билан яқиндан таништириш ва жараённи соддалаштириш керак. Масала юзасидан савол билан билан Божхона қўмитаси матбуот котиби Ҳусен Тангриевга мурожаат қилдик. Тангриевга кўра, рўйхатдан ўтиш узоқ вақтни талаб қилмайди. «Йўловчи божхона декларациясини чегара постида тўлдирганидан кейин божхона ходимлари маълумотларни тизимга киритишади.Ундан кейин ушбу маълумотлар автоматик равишда UzIMEI тизимида кўринади. Кейинги босқичда фуқаролар уйга бориб, тизимда мустақил ўзлари рўйхатдан ўтиб қўйишлари мумкин. Чегара божхона постида ушланиб қолишларига ҳожат йўқ. Йўловчиларга янада қулай бўлиши учун шу кунларда «Йўловчи-божхона» декларациясини онлайн усулда тўлдириш йўлга қўйилади. Шунда, йўловчилар смартфонлар ва аэропортларда ўрнатилган инфокиосклар орқали йўловчи божхона декларацияни онлайн тарзда тўлдиришлари мумкин. Маълумот ўрнида, 2023 йил октябр ойида ҳукумат Ўзбекистонга янги телефонлар олиб киришдаги чекловларни юмшатганини эълон қилди. Унга кўра, aгар илгари жисмоний шахслар ҳар 6 ойда фақат битта телефон олиб кирган бўлса, 2024 йилнинг 28 январидан бошлаб, ҳар сафар чегарадан ўтишда 2 та олиб киришлари мумкин бўлди. Лекин уларни мажбурий декларациялаш лозим. Аэропорт орқали олиб кирилаётганда битта ёки иккита телефоннинг умумий суммаси 1000 доллар ошмаслиги керак (чегарани автомобилда кесиб ўтишда — 300 долларгача). Агар гаджетнинг умумий суммаси шартли равишда 2300 доллар бўлса, у ҳолда 1300 долларга 30 фоиз бож қўлланилади. Меҳриноз Фармонова тайёрлади.