O‘zbekistonda bank kartalari: naqdsiz to‘lovlar yangi bosqichga chiqmoqda

O‘zbekistonda bank kartalari infratuzilmasi nafaqat turlar soni, balki amaldagi operatsiyalar hajmi va foydalanish faolligi jihatidan ham jadal rivojlanmoqda. Amaldagi raqamlar bank kartalari iqtisodiyotda naqd pul o‘rnini bosayotgan asosiy instrumentga aylanib borayotganini ko‘rsatadi.

Muddatli to‘lov amaliyoti mavjud bank kartalari segmenti hozircha cheklangan bo‘lsa-da, ahamiyati yuqori. Bu yo‘nalishda 4 ta bank va 4 ta karta turi faoliyat yuritmoqda. Bunday kartalar orqali amalga oshiriladigan to‘lovlar bo‘yicha limitlar 50 mln so‘mdan 100 mln so‘mgacha etib belgilangan. Ayrim holatlarda karta ochish bepul, to‘lov muddati esa 10 kundan 60 kungacha etib belgilanishi mumkin. Bu turdagi mahsulotlar iste’molchilar uchun qisqa muddatli moliyaviy yuklamani yengillashtirishga xizmat qilmoqda.

^{Infografika: Markaziy bank}

Kredit kartalari bozori ham asta-sekin shakllanib bormoqda. Hozirgi kunda 7 ta bank tomonidan 7 ta kredit karta turi taklif etilmoqda. Kredit limitlari asosan 50 mln so‘mdan 100 mln so‘mgacha bo‘lib, ayrim kartalarda foizsiz davr mavjud. Shu bilan birga, kredit kartalari ulushi hali ham umumiy bank kartalari bozorida juda past bo‘lib qolmoqda. Bu aholi qarzdorlikka nisbatan ehtiyotkor munosabatda ekanini yoki banklar tomonidan risklar qattiq nazorat qilinayotganini anglatadi.

^{Infografika: Markaziy bank}

Hududlar kesimida bank kartalari taqsimoti iqtisodiy faollik bilan bevosita bog‘liq. Toshkent shahri va Toshkent viloyati bank kartalari soni bo‘yicha yetakchilik qilmoqda. Shu bilan birga, Samarqand, Farg‘ona, Andijon va Qashqadaryo viloyatlarida ham muomaladagi kartalar soni yuqori. Bu hududlarda aholi zichligi va savdo-ayirboshlash faolligi bank xizmatlariga talabni oshirayotgan asosiy omil sifatida namoyon bo‘ladi.

^{Infografika: Markaziy bank}

Eng muhim o‘zgarishlardan biri — NFC-kartalar orqali amalga oshirilayotgan tranzaksiyalar dinamikasida kuzatilmoqda. 2023 yil boshida NFC orqali amalga oshirilgan operatsiyalar hajmi 2,4 trln so‘m atrofida bo‘lgan bo‘lsa, 2025 yil boshiga kelib bu ko‘rsatkich 3,8 trln so‘mga yetgan. Ya’ni ikki yil ichida o‘sish 62 foizdan oshgan. Tranzaksiyalar soni esa yanada tezroq sur’atda o‘sgan: 23,7 milliontadan 48,8 milliontagacha, ya’ni qariyb 2,1 barobar.

Naqd pul yechib olish operatsiyalarida esa nisbiy pasayish tendensiyasi kuzatiladi. Hududlar kesimida naqd pul yechib olish ulushi saqlanib qolgan bo‘lsa-da, umumiy tranzaksiyalar hajmida naqdsiz to‘lovlar ulushi izchil oshib bormoqda. Bu aholining karta orqali to‘lovlarga bo‘lgan ishonchi mustahkamlanayotganini ko‘rsatadi.

O‘rtacha oylik tranzaksiyalar tahlili ham qiziq manzarani ochib beradi. Oxirgi 12 oy ichida bank kartalari orqali amalga oshirilayotgan operatsiyalar soni ham, summasi ham barqaror o‘sib borgan. Ayniqsa, yirik shaharlar va sanoat hududlarida karta orqali hisob-kitoblar iqtisodiy aylanmaning ajralmas qismiga aylangan.

Aholining bank tizimiga qamrab olinish darajasi ham yuqori. Katta yoshli aholi (16 yoshdan yuqori) orasida har 1000 nafarga to‘g‘ri keladigan hisobvaraqlar soni ko‘pchilik hududlarda 800 tadan oshgan. Bu bank xizmatlarining ommalashgani va moliyaviy inklyuziya darajasi o‘sganini anglatadi.

O‘zbekistonda bank kartalari bozori sifat jihatidan yangi bosqichga chiqdi. Asosiy o‘sish drayverlari sifatida naqdsiz to‘lovlar, NFC-texnologiyalar va hududlarda bank xizmatlarining kengayib borishi ajralib turadi. Kelgusi bosqichda kredit kartalari va muddatli to‘lov instrumentlarini ehtiyotkorlik bilan rivojlantirish, shuningdek, raqamli to‘lov infratuzilmasini yanada chuqurlashtirish hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.