«Apple’га ўтсанг, аҳмоқ бўласан» — Тим Кук Стив Жобс ўрнини қандай эгаллади?

Тим Кук 1960 йилнинг 1 ноябрида АҚШнинг Алабама штатидаги Мобил шаҳрида туғилган. Унинг отаси кемасозлик корхонасида ишлаган, онаси эса дорихонада. Кук 12 ёшидаёқ иш бошлаган — ҳар куни тонгги соат учда уйғониб, газеталар тарқатар эди.

У ўз оиласида коллежга ўқишга кирган илк инсон бўлди. Кейин муҳандисликни ўрганиш учун Оберн университетига йўл олди. У ерда биринчи марта 1977 йилда чиқарилган Apple II компютерини кўрди. Кейинчалик у бу қурилмадан «ғаши келган»ини тан олган. Тим Кук неча бор мактабларда дастурлаш асослари ўқитилиши кераклигини таъкидлаган. «Бу фанни ўқув дастуридан чиқариш — болаларга зарар қилиш билан тенг», дер эди Apple раҳбари.

Олий ўқув юртининг сўнгги босқичида ўқиётган пайтида Кук шаҳар ҳокимияти томонидан қабул қилинган светофор бошқарув тизимини яратди. Ўша вақтлардаёқ у бизнес қобилиятини намоён қилди: университет йилномасига реклама жалб қилиш билан шуғулланар, ўша йилги энг кўп тижорий эълонларни жамғаради. Тарқатиш ишлари ҳам унга топширилганда, нашр тарихи учун энг катта тиражни ташкил қилди.

Бакалавр дипломини олгандан сўнг Тим Кук ҳаёт учун 25 йиллик режа тузди. «Биринчи йил-икки йил ҳаммаси режадагидек кетди. Кейин эса бу режа қоғозга арзимай қолди», — деган у The Wall Street Journal нашрига. Унинг таъкидлашича, энг катта хатолардан бири — режада интуицияга эътибор берилмагани бўлган. Аммо айнан ҳисси туйғуларига амал қилгани уни Apple’га олиб келди.

Apple’га олиб борган йўл

1982 йили университетни тамомлаганидан сўнг Тим Кук IBM компаниясида иш бошлади. У янги ишга тушган истиқболли лойиҳа — шахсий компютерлар ишлаб чиқариш бўйича гуруҳга қўшилди. Кўп ўтмай, у юқори салоҳиятли ходимлар (HiPo) ички рўйхатида биринчи ўринни эгаллади ва 12 йил ичида компаниянинг Шимолий Америкадаги етказиб бериш хизмати директори лавозимигача кўтарилди.

IBM’да у ўзлаштирган энг муҳим кўникма — «Just in Time» (айни вақтида) номли бошқарув стратегияси бўлди. Бу услуб омборларда тайёр маҳсулот ва уни ишлаб чиқариш учун зарур қисмлар захирасини минимал даражада ушлашга асосланади. Apple’да кейинчалик ушбу ёндашув мукаммал даражага етказилди. Масалан, Intel янги процессор чиқариши биланоқ Apple бу процессор ўрнатилган маҳсулотларни бозорга чиқарар эди. Бошқа компаниялар эса аввал эски моделларни сотиб бўлишни кутарди.

1994 йили Тим Кук рад этиб бўлмас таклиф олди: Intelligent Electronics компанияси уни операциялар бўйича директор этиб ишга олди. Маоши —250 минг доллар (бонус ва опционлардан ташқари). Аммо бу пуллар унга осонга тушмади. Ягона бўлиб у бу ерда жиддий соғлиқ муаммоларига дуч келди: шифокорлар унга сийрак склероз ташхисини қўйишди. Кейинчалик бу ташхис нотўғри экани, аҳволи эса иш орқали рўй берган организм тугал заифлашуви экани маълум бўлди. Бу воқеа Кукнинг ҳаётга қарашларини ўзгартирди — у хайр-эҳсон ишларига жиддий эътибор бера бошлади.

1997 йили Тим Кук Intelligent Electronics компаниясини General Electric томонидан сотиб олиниши бўйича муваффақиятли келишувни амалга оширди. Шундан сўнг у Compaq компаниясида вице-президент лавозимига тайинланди. Аслида у бу ерда ёрқин карйера қила олиши мумкин эди, бироқ ярим йил ўтишига ҳам улгурмасдан Кук ишдан кетишга қарор қилди — бу вақтга келиб у Стив Жобс билан танишиб улгурган эди.

Бўш омборлар бўйича даҳо

Кук Стив Жобс билан шахсий учрашувни қизиқиш билан ташкил этган. У технология соҳаси учун катта аҳамиятга эга бўлган бу шахсни яқинроқ танишни истаган. Аммо натижада Жобс уни ўзининг келажак ҳақидаги илҳомли нутқлари билан ўзига ром этди ва ишга ўтишга кўндирди. Ўшанда Compaq барқарор ва йирик компания эди, Apple эса банкротлик томон йўналгандек кўринаётганди. Агар 1995 йили Apple’нинг даромади 11 млрд доллар бўлган бўлса, 1998 йилга келиб, Кук Жобс билан гаплашган пайтда бу кўрсаткич 6 млрдгача тушиб кетганди.

«Ҳар қандай рационал мулоҳазалар компанияни алмаштирмаслик кераклигини кўрсатарди, — деб эслайди Кук. — Маслаҳатлашган бош директорлардан бири менга очиқ айтди: агар сен Compaq’дан Apple’га ўтсанг, аҳмоқ бўласан». Аммо бу шундай бир ҳолат эдики, одатда ақл билан қарор чиқарадиган Кук ички овозига таянади. Молиявий жиҳатдан ҳам у хато қилмади. Apple унга 500 минг доллар бонус, 400 минг доллар йиллик маош ва акция опциони таклиф қилди. Бугунга келиб Кукнинг бойлиги 2,6 млрд долларга баҳоланмоқда.

Кукнинг Жобс ўрнини эгаллаши кўпчилик учун кутилмаган ҳол бўлди. У Apple учун жуда кўп иш қилган, аммо кенг жамоатчилик бундан бехабар эди. Businessweek’ка берган интервюсида Жобс шундай деган эди: «Тим келганидан сўнг биз логистикани амалда қайта ихтиро қилдик».

Кук эса Wired журналига берилган интервюда ўзини ҳазиллашиб «омборлар Аттиласи» деб атаган. Apple’га келиши биланоқ у «Just in Time» стратегиясини жорий этишга киришди — бу эса асосан омбор ва ишлаб чиқариш ходимлари орасида иш ўринларининг қисқаришига олиб келди.

1998 йил октябрида, Apple’га келганига олти ой бўлганида, Кук компаниянинг омбор захираларини 30 кунлик иш учун керакли миқдордан 6 кунлик даражага туширди. 1999 йилга келиб эса захиралар 2 кунлик миқдоргача қисқартирилди. Бироқ, етказиб бериш тизими шундай қурилдики, минимал захиралар ҳам ишлаб чиқаришнинг тўхташига олиб келмасди.

Шундан сўнг Кук дистрибюторлар билан ишлашга ўтди. У Жобсни ўз ишлаб чиқаришларни босқичма-босқич ёпиб, мустақил таъминловчиларга ўтиш режасига кўндирди. Албатта, Кук бу борада пионер эмасди: Apple 1996 йилдаёқ Колорадодаги заводини сотган, 1999 йилда эса (Кук даврида) Ирландиядаги ишлаб чиқариш қисқартирилган. 2004 йили эса Калифорниядаги сўнгги йиғув линияси ёпилди ва иш ўринлари Осиёга кўчди.

Compaq’да ишлаб юрган чоғида Кук Foxconn асосчиси Терри Гоу билан танишган. 2000 йилда айнан Foxconn iMac компютерларини йиғиш бўйича шартнома олди. Янги етказиб бериш моделига ўтиш режали равишда амалга оширилди. Масалан, Apple 2005 йилда ўз процессорлари — PowerPC’дан воз кечиб, Intel’дан буюртма беришга ўтди. Аммо вақт ўтиши билан, АҚШ ҳукумати босими остида, Apple Америкада йиғув линияларини қайта очишга мажбур бўлди.

Кук таъминловчилар сонини минимумга туширди ва улар билан муносабатлар, бизнес жараёнларни яхшилашга эътибор қарата бошлади. «Агар таъминловчи ваъдасини бажармаса, унга том маънода проктологик текширув ўтказиларди, — деб эслаган эди Кукнинг ҳамкасби. — Буни кузатиш ҳам кулгили, ҳам ноқулай эди».

Apple муҳандислари доим Хитойга боришарди. Аммо бу бошқа компаниялардагидек расмий топ-менежерлар сафари эмас, балки оддий муҳандислар томонидан амалга ошириларди. Улар таъминловчиларнинг ишлаб чиқариш линияларини такомиллаштириш ва муаммоли нуқталарни топиш билан шуғулланишарди.

Кук бошқа янгиликларни ҳам жорий этди. Масалан, 1998 йилда у 100 млн доллар қийматда логистика, жумладан, авиаташиш хизматларини олдиндан брон қилди. Бу катта хатар эди: ушбу брон янги iMac G3’ни етказиш учун қилинганди. Агар у оммалашмаганида, катта пул зое кетган бўларди. Аммо бу модел хитга айланди ва Apple уни узилишларсиз харидорларга етказа олди.

Алмаштириб бўлмас шахсни алмаштириш

Беш йил ўтиб, Тим Кукда Apple’нинг асосчиси Стив Жобсни компания бошида алмаштира олишини исботлаш имконияти пайдо бўлди. 2004 йили Жобсда ошқозон ости безида ўсма аниқланиб, операция қилинган пайтда, уни вақтинча айнан Кук алмаштирган эди. 2009 йили Жобс яна даволанишга муҳтож бўлди. Аввалига расман у гормонал дисбалансга дучор бўлгани айтилди, аммо кейинчалик унга жигар кўчириб ўтказилгани маълум бўлди. Бу сафар ҳам раҳбарликни Кук қўлига олди.

2011 йил январь ойида Жобс яна даволанишга муҳтож бўлганида, унинг ўрнига ким келиши ҳақидаги саволнинг жавоби аниқ эди. 24 август куни Стив Жобс Кукни бош директор этиб тайинлашини эълон қилди — энди у «ижрочи директор вазифасини бажарувчи» эмасди. Ортиқча сарлавҳаларсиз, расмий равишда CEO лавозимини эгаллади. Октябр ойида эса Жобс вафот этди.

Financial Times Кукни ҳазил-ҳузур билан «андроид» деб атаган — у Жобсга тўла зид шахс эди. Жобс импулсив, тез қарори ва рок юлдузига ўхшаган хатти-ҳаракатлари билан танилган бўлса, Кук аксинча — сокин, вазмин ва ҳар доим фикр учун бошқаларга ҳам жой берувчи раҳбар сифатида эътироф этилган. Жобс босим ва илҳом билан ютишга ҳаракат қилган жойда, Кук сабр ва изчиллик билан мақсадга эришади. Жобс бақириб кетадиган вазиятда Кук суҳбатдошига оғир ва жим нигоҳ ташлайди, холос.

«У жуда ҳиссиётчан одам эмас, лекин у кимдан норози эканини барча ҳамиша билиб туради», — дейди Кук қўл остида ишловчи ходимлар. У овозини кўтаришни ёқтирмайди, дипломатияни афзал кўради. Аммо бу уни кам талабчан раҳбарга айлантирмайди. Аксинча, у ҳам Жобс каби талабчан ва натижа сўровчи раҳбарга айланган.

Apple Стив Жобс бошчилигида инновацион қурилмалар — масалан, iPhone ва iPad каби дунёда янги тоифалар яратган компания сифатида ном қозонган. Тим Кук даврида эса Apple кўп соҳали трансмиллий корпорацияга айланди — у ҳатто Оскар мукофотига номзод қилинадиган фильмлар ишлаб чиқара бошлади.

Ҳозирги CEO даврида Apple 100 дан ортиқ компанияни сотиб олди. Уларнинг ичида 2014 йили 3 млрд долларга сотиб олинган Beats қулоқликлари ишлаб чиқарувчиси, ҳамда 2019 йили 1 млрдга Intel’нинг смартфон модемлари бўлими ҳам бор.

Кук уддасидан чиқа олмаган нарса

Тим Кукнинг муваффақиятларидан бири — компанияни барқарор даромад келтирувчи хизматлар экотизимига айлантиргани бўлса-да, у бутун тармоқни портлатадиган «навбатдаги буюк нарса»ни ярата олмади. Автопилотли автомобил лойиҳаси ёпилди, виртуал реаллик кўзойнаклари оммабоп бўлмади, AirPods ва Apple Watch каби қурилмалар яхши чиқди, лекин инқилобий маҳсулотлар эмас эди.

Кукнинг энг катта ютуқларидан бири — Apple’ни фақат iPhone’га боғлиқ компаниядан узоқлаштириш бўлди. iPhone ва бошқа қурилмалар сотуви йилга қараб кўтарилиши ёки пасайиши мумкин. Шунинг учун CNN таъкидлашича, Кук Apple’ни барқарор ва олдиндан башорат қилинадиган даромадга эга хизматлар экотизимига айлантирди.

2011 йили iCloud хизмати ишга туширилди, 2012 йили — Apple Podcasts, 2015 йили эса Apple Music. Компания биринчи марта 2015 йили хизматлардан тушган даромадни ошкор қилди: 234 млрд доллар умумий тушумнинг тахминан 20 млрди шу соҳага тўғри келган. Шундан бери Apple яна бир қатор хизматларни ишга туширди — жумладан, Apple Arcade, Apple TV+ ва Apple Fitness+. 2020 йилга келиб хизматлар улуши умумий даромаднинг 20 фоизига етди. 2024 йилда эса бу кўрсаткич 24 фоиз бўлиб, хизматлар компания даромадининг иккинчи энг катта манбаига айланди. Биринчи ўринда, албатта, iPhone сотуви турибди.

Тим Кук 65 ёшни қарши олаётган пайтда, унинг ўрнини ким эгаллаши ҳақида турли тахминлар пайдо бўлди. Яқингача барча Кукнинг ўнг қўли — операциялар директори Жефф Уильямсни асосий номзод деб билишарди. Аммо июл ойида 62 ёшли Уилямс пенсияга чиқишини эълон қилди. Компания раҳбарлиги учун номзодлар доираси тор — кўплаб топ-менежерлар ёши туфайли CEO бўлишга мос келмайди, чунки яқин йилларда уларнинг ўзига ҳам алмаштирувчи керак бўлади.

2024 йил октябрь ойида Bloomberg манбалари Apple 50 ёшли жабҳавий ускуналар бўлими раҳбари Жон Тернусни Кукнинг ўрнига кўраётганини маълум қилди. Кук ҳам худди шу ёшда компания бош директори бўлган эди. Bloomberg таъкидлашича, Тернус — техникага муккасидан кетган. Apple’ни 15 йил мобайнида бизнес-менежер бошқарганидан сўнг, компания учун техник раҳбар айнан керакли шахс бўлиши мумкин.