To‘qayev va Mirziyoyev aybdor emas. Rossiya Boeing taklif eta olmaydi

Nyu-Yorkda bo‘lib o‘tgan BMT Bosh Assambleyasining 80-sessiyasi doirasida ikkita muhim bitim imzolandi. Qozog‘iston Amerikaning Wabtec Corp. kompaniyasi bilan 4,2 milliard dollarlik 300 ta lokomotiv yetkazib berish bo‘yicha kelishuv imzoladi. O‘zbekiston esa Boeing bilan umumiy qiymati 8 milliard dollardan oshiq bo‘lgan 22 tagacha Dreamliner samolyotini xarid qilish to‘g‘risida shartnoma tuzdi. Lokomotivlar uchun 4 milliard, samolyotlar uchun 8,5 milliard dollar. BMT Bosh Assambleyasi doirasida e’lon qilingan bu raqamlar Markaziy Osiyo qay yo‘nalishda rivojlanayotgani haqidagi savolga aniq javobdek eshitilmoqda. Qozog‘iston va O‘zbekiston uchun General Electric va Wabtec Corp. bilan tuzilgan bitimlar muhim infratuzilmani modernizatsiya qilishga yo‘naltirilgan sarmoyalardir. Vashington uchun esa bu hududdagi uzoq yillik Moskva ta’sirini yo‘qqa chiqarishga qaratilgan strategik yutuq. Rossiya uchun bu shartnomalar boy berilgan foydadan ko‘ra ko‘proq BMTning marmar devorlari fonida yangragan ogohlantirish signalidir. Bu — paternalizm va monopol ta’sir davri qaytib kelmasligining belgisi. Agar bir sherik Boeing darajasida texnologiya yoki xalqaro moliya institutlari kabi sharoitlarni taklif qila olmasa, uning o‘rnini tabiiy ravishda boshqa kimdir egallaydi. Va bu «kimdir» nafaqat samolyot sotadi, balki butun mintaqaning rivojlanish yo‘nalishini belgilab beradi. BMTning Nyu-Yorkdagi shtab-kvartirasining marmar devorlari fonida sobiq SSSR makonidagi zamonaviy voqelikni tushunish uchun chuqur ramziy ma’noga ega sahna aks ettirilgan. Qozog‘iston va O‘zbekistonning AQSH korporatsiyalari bilan ko‘p milliardli shartnomalar imzolashi xalqaro savdoning quruq hisob-kitobi emas. Bu geosiyosiy yo‘nalishlar o‘zgarishining tarixiy lahzalarini eslashga undaydigan ma’noli imo-ishoradir. O‘tmishda buyuk davlatlar o‘z ittifoqchilarining birin-ketin ulardan uzoqlashishini xavotir bilan kuzatgani kabi, bugun Kreml ham xuddi shunday vaziyatga duch kelmoqda. Hozircha bu ochiq aloqalarning uzilishi emas, balki pragmatizm siyosiy sodiqlikdan ustun keladigan sekin, ammo muqarrar qayta yo‘nalish olishdir. Shubhasiz, Rossiya Markaziy Osiyoda tarix va til rishtalari hamda millionlab muhojirlar oqimi bilan bog‘langan asosiy o‘yinchi bo‘lib qolmoqda. Biroq endi u yagona emas. Uning yakkahokimligi parchalanib ketdi. Markaziy Osiyo endi Sharq va G‘arb o‘rtasida tanlov qilmayapti - aksincha, ularning manfaatlarini mohirona muvozanatlab, geosiyosiy raqobatni o‘z kelajagi uchun harakatlantiruvchi kuchga aylantirmoqda. Nyu-Yorkdagi bitimlardan ko‘rinib turibdiki, bu harakat tobora Rossiya emas, balki Amerika va Xitoy kuchlari ta’sirida aniqroq yo‘nalish olmoqda. Bu yerda biz zamonaviy geosiyosatning asosiy, deyarli Shekspirona ziddiyatiga duch kelamiz: bugungi dunyoda o‘tmishdagi yutuqlar ahamiyatini yo‘qotgan. «Sic transit gloria mundi» («shu tariqa dunyoviy shon-sho‘hrat o‘tib ketadi») degan Foma Kempiyskiyning o‘rta asrlarga oid hikmati Rossiya va Markaziy Osiyo munosabatlariga ayni vaqtda juda mos keladi. Umumiy tarix, qahramonona (va fojiali) sovet o‘tmishi, til va madaniy yaqinlik - bularning barchasi bebaho ramziy boylikdir. Biroq dunyo shafqatsiz pragmatik bo‘lib qoldi. O‘tmishdagi xizmatlar bilan uzoqqa borib bo‘lmaydi - ayniqsa, poyezding kechikib jo‘nagan bo‘lsa-yu, kelajak lokomotivlarini boshqalar taklif qilayotgan bo‘lsa. Mintaqadagi Rossiya doktrinasi ko‘p jihatdan hamon o‘tmish tasavvuriga - imperiya va sovet birligi, birgalikdagi g‘alabalar va qurilishlar xotirasiga tayanib kelmoqda. Biroq nostalgiya raqamli platformalarga munosib raqobatchi bo‘la olmaydi, «qardosh xalqlar» haqidagi gaplar esa o‘nlab milliard dollarlik aniq shartnomalarga sarmoya jalb qilish uchun kurashda yengilmoqda. Kreml umumiy tarixga murojaat qilayotgan bir paytda, Vashington va Pekin kelajakning ilg‘or texnologiyalarini taklif etmoqda - xoh u «aqlli» temir yo‘llar bo‘lsin, xoh yangi avlod aviatsiyasi yoki yashil energetika. Rossiya uchun bu vaziyatning achchiq haqiqati shundaki, uning tarixiy xizmatlari, agar rasmiy darajada inkor etilmasa, tan olinadi, ularning ahamiyati vaqt o‘tishi bilan asta-sekin yo‘qolmoqda, ammo ular endi strategik muhim iqtisodiy shartnomalarni imzolashda hal qiluvchi rol o‘ynamaydi. bugungi kunda Rossiya o‘tgan asrning shaxmat bo‘yicha jahon chempioni maqomiga ega. Kasparov yoki Karpov unvoniga bo‘lgan hurmat, shubhasiz, mavjud, biroq yangi turnir toza varaqdan boshlanadi, avvalgi g‘alabalarning «oltin» jilosi esa yildan-yilga xiralashib bormoqda. Hisobni yangidan yuritish boshlanadi. Rossiya hali bu yangi shafqatsiz arifmetikaning oqibatlarini to‘liq his etishi kerak. Nyu-York bitimlari orqali boshlangan jarayon ortga qaytmas bo‘lib qoldi. Markaziy Osiyo, xuddi Janubiy Kavkaz kabi, o‘z yashab qolish instinktiga ergashib, boshqalarning geosiyosiy shuhratini saqlab qolish uchun xarajat qilishga tobora kamroq tayyor. U o‘tmishni kim bilan baham ko‘rganini emas, balki kelajakni kim bilan qurishini tanlaydi. Va bu shafqatsiz tanlov Moskva uchun asosiy sinov bo‘lib, uni faqat o‘tmish yodgorliklari bilan qarshi olib bo‘lmaydi. Buning uchun jahon bozorida raqobatbardosh bo‘lgan, umumiy kelajakka yo‘naltirilgan haqiqiy loyihalar zarur. Ammo aynan shu joyda Rossiyada - yorqin, quloqni qomatga keltiruvchi bo‘shliq mavjud.