Трамп бу йил ваъдасини устидан чиқа оладими ёхуд Украина тақдири қачон ҳал бўлади?

Америка Қўшма штатлари президенти Доналд Трампнинг айтишича, у ваъдасига содиқ қолишни ва дунёдаги барча урушларни тугатишни истайди. Ўз ҳисоб-китобига кўра, у аллақачон саккизта урушни тўхтатган, энди энг катта масала — Россия–Украина можароси.

«Мен яқин вақт ичида Зеленский ва Путин билан учрашишга умид қиламан, аммо фақат бу урушни тугатиш бўйича келишув якуний бўлганда ёки якунланиш арафасида бўлганда», - деди Трамп.

Сўнгги бир ҳафта давомида асосий мавзу — АҚШ ишлаб чиққан тинчлик режаси бўлиб турибди. Вашингтон уни аввал Россия, сўнг Украина билан муҳокама қилди. Дастлабки 28 банддан ҳозир фақат 19 таси қолган — ҳужжат сезиларли ўзгарган.

Ҳар икки томон ўз «қизил чизиқлари»ни аниқ қўйди. Украина: армияни қисқартириш, ҳудудларидан воз кечиш, НАТОга кириш режасидан чекиниш — буларнинг барчаси Киев учун мутлақо қабул қилиб бўлмайдиган талаблар. Россия: бу масалаларда бирор ён босиш нияти йўқ.

Cиёсатшунос, «Пента» маркази раҳбари Владимир Фесенко TRT билан суҳбатда жараён юзасидан фикр билдирди. 

Журналист: Украинада Женевадаги учрашув натижаларини қандай баҳолашмоқда?

Фесенко: Женевада эришилган асосий натижа — Америка таклиф этган 28 бандли тинчлик режасининг дастлабки версиясида мавжуд бўлган хавфларни бартараф этишдир. Ушбу режанинг айрим қоидалари Украина манфаатларига зид эди ва унга жиддий таҳдид соларди. Кўпчилик бу ҳужжатни яширин таслим бўлиш сифатида қабул қилди: Украинадан бир томонлама ён беришлар талаб қилинган, Россия эса ўзи истаган нарсаларнинг аксариятига эришган эди. Киев учун бу хавфларни имкон қадар камайтириш муҳим эди ва кўп жиҳатдан бунга эришилди. Шунинг учун ҳозир АҚШ ва Украина ўртасида тўлиқ бўлмаса-да, келишув ҳақида гапириш мумкин. Тенденция ижобий кўринади, бироқ бу автоматик равишда тинчликка олиб келади деган хулосага келиш учун ҳали эрта. Асосий муаммо ўша-ўша - Россиянинг урушни тўхтатишга тайёрлиги масаласидир. 

Журналист: Россиянинг тинчлик режасини қабул қилиш эҳтимоли қандай?

Фесенко: Кремл дастлабки 28 бандлик режага рози бўлармиди — аниқ айтиш қийин. Умуман олганда, Москва уни ижобий баҳолаган, ҳатто қабул қилиши ҳам мумкин эди. Аммо айрим бандлар Россияни қониқтирмаган бўлар, бу эса қўшимча талаблар қўйиш имконини берарди. Агар компромисс вариантга — Россия шартларининг бир қисми киритилмаган лойиҳага — гап кетса, Москванинг рад этиш эҳтимоли ошади. Бироқ тўлиқ бўлмаса-да, қисман компромисс эҳтимолини рад этиб бўлмайди.

Журналист: Қандай келишув бўлиши мумкин?

Фесенко: У Россиянинг, масалан, Истанбулдаги музокараларга ёки АҚШ ва Европа билан алоҳида музокараларга рози бўлишидан иборат бўлиши мумкин эди. Бироқ, ҳарбий ҳаракатлар давом этаверарди. Бундай ёндашув, эҳтимол, Путин учун мақбул бўларди: унинг учун Трамп билан муносабатларни бузмасдан, конструктив мулоқотни сақлаб қолиш муҳим, аммо у ўз мақсадларига ҳарбий усуллар билан эришишни давом эттиради.

Журналист: Тинчлик жараёнида қандай ўзгаришлар юз берди?

Фесенко: Янги тенденция пайдо бўлди. АҚШда янги техник музокарачи — Пентагон раҳбарларидан бири, вице-президент Жей Ди Венсга яқин бўлган Дениел Дрисколл пайдо бўлди. У икки томон ўртасида воситачилик вазифасини бажармоқда. Илгари Стив Уиткофф Россия билан, Кит Келлог эса Украина билан музокаралар олиб борган эди. Энди бир киши иккала томон билан ҳам техник маслаҳатлар олиб бормоқда. У барча томонлар билан алоқаларни давом эттириши мумкин, бироқ асосий қарорлар юқори даражада - Москва, Киев ва Вашингтонда қабул қилинади. Фақат шундан кейингина ҳақиқий тинчлик музокаралари, жумладан, уларнинг Истанбулда қайта бошланиши мумкинлиги аниқ бўлади.

Журналист: Ҳозирги тинчлик жараёни қандай йўналишларда давом этиши мумкин?

Фесенко: Ҳозирда яқин келажак учун иккита асосий сценарий кўзга ташланмоқда. Биринчиси — АҚШ тинчлик режасининг янгиланган вариантини ишлаб чиқиб, уни декабр ойи бошида Россияга тақдим этади. Россия буни рад этиши мумкин, натижада уруш давом этади, музокаралар боши берк кўчага кириб қолади ва мулоқотни жонлантириш фақат фронт барқарорлашгандан кейингина имконли бўлади. Бундай ҳолатда, АҚШнинг Москвага нисбатан босими кучайиши эҳтимоли бор.

Иккинчи сценарий - Россия режанинг ўзига эмас, балки унинг янгиланган варианти бўйича музокараларга рози бўлади, бироқ жанговар ҳаракатлар давом этаверади. Бундай музокаралар бир неча ой чўзилиши мумкин. Уларнинг натижаси томонларнинг муросага тайёрлигига ҳам, фронтдаги вазиятга ҳам боғлиқ бўлади.

Ҳозирча бу икки сценарий энг эҳтимоллидир. Яқин ойларда ярашувни кутиш ўринсиз. Келаси йилнинг феврал ёки баҳоридан олдин ўт очишни тўхтатиш деярли мумкин эмаслиги ҳақидаги тахминлар ҳақиқатга яқинроқ кўринмоқда.