Kriptobirja, broker va bankka aylanmoqchi bo‘layotgan Telegram

Yirik platformalar asta-sekin muloqot va to‘lov o‘rtasidagi chegarani yo‘q qilmoqda — messenjerlar to‘liq moliyaviy muhitga aylanmoqda. Bu jarayonda kriptovalyuta tez va global pul o‘tkazmalari uchun tabiiy nomzodga aylanyapti. Savol: uni ommaviy odatga kim aylantiradi?

Telegram bir vaqtning o‘zida kriptobirja, broker va bankka aylandi

Telegram O‘zbekistonda eng ommabop ilovalardan biri bo‘lib qolmoqda, biroq uning kriptohamyoni hali keng auditoriya e’tiborini tortgani yo‘q. Boshqa platformalar kriptoto‘lovlar rejasi haqida shov-shuvli bayonotlar berib turgan bir paytda, Telegram allaqachon ilovada alohida mini-dastur sifatida butun moliyaviy ekotizimni yaratdi. Uning funksiyalari oddiy hamyon emas, balki birja, broker va raqamli bankni eslatadi.

Tezkor tasdiqlash jarayonidan so‘ng foydalanuvchi to‘liq kriptoportfelga ega bo‘ladi: Bitcoin, Ethereum, Solana, Toncoin, TRX, Cardano, XRP, DOGE va boshqa aktivlar — tanlov o‘rtacha kriptobirja darajasida. Shuningdek, global kompaniyalar — Tesla, Alphabet kabi aksiyalar va QQQ yoki S&P 500 indekslari kabi ETF’lar ham qo‘llab-quvvatlanadi. Steyking va depozit dasturlari uchun alohida bo‘lim mavjud: TON uchun taxminan yillik 7,5 foiz, USDT uchun 9 foiz, ayrim aktivlar esa bundan ham yuqori daromad berishini va’da qilmoqda.

Qo‘llanish mexanizmi juda soddalashtirilgan: bir klik bilan aktivni steykingga o‘tkazish, bir klik bilan tanishga pul jo‘natish mumkin. Manzillar, smart-kontraktlar yoki gaz-komissiyalar yo‘q — barchasi oddiy messenjer funksiyasi kabi his qilinadi. Ana shu soddalik kriptovalyuta operatsiyalarini kundalik muloqotning tabiiy qismiga aylantiradi.

Telegram hozircha to‘g‘ridan to‘g‘ri karta orqali kriptovalyuta xarid qilishga ruxsat bermayapti — bu regulyatorlik cheklovlari va mahalliy to‘siqlar bilan bog‘liq. Shu sababli bu yerda hozircha faqat P2P (faol eskrou himoyasida foydalanuvchilar orasida xarid) faoliyat yuritmoqda. Ammo ayrim davlatlarda Telegram Wallet to‘g‘ridan to‘g‘ri bank kartalaridan to‘ldirish va soddalashtirilgan fiat o‘tish darchalarini sinab ko‘rmoqda.

Telegram Wallet interfeysi sodda ko‘rinsa-da, aslida u TON ekotizimiga kengroq kirish nuqtasiga aylandi. So‘nggi yillarda bu blokcheyn to‘liq Web3 muhitiga aylandi — tokenlar, steyblkoynlar, mini-dasturlar, NFT va DeFi mahsulotlar messenjer ichida ishlaydi. Hamyon alohida servis emas — u foydalanuvchini butun ekotizimga integratsiya qiladi. Chatdagi pul o‘tkazmasi oddiy xabardek ko‘rinadi, aslida esa bu blokcheyn tranzaksiyasi bo‘lib, oddiy UX orqali yashirilgan. Mana shu uzluksiz tajriba oddiy foydalanuvchi uchun kriptovalyutani texnologiya emas, balki funksiyaga aylantiradi.

Telegram’ning moliyaviy arxitekturasi aralash modelga asoslangan: operatsiyalar TON tarmog‘ida amalga oshadi, biroq hamyonga kirish Wallet LLC (Dubay) tomonidan boshqariladi. Bu AQSH bozoriga chiqish imkonini berdi, biroq qattiq moliyaviy nazoratga ega davlatlardagi maqomini savol ostiga qo‘ydi. Split-key mexanizmi kirishni yangilashni yengillashtiradi, biroq xususiy kalitlar to‘liq foydalanuvchi nazoratida emas. Agar Telegram akkaunti yoki elektron pochta buzilsa, aktivlarga kirishni yo‘qotish xavfi ortib ketadi.

O‘zbekistonlik foydalanuvchilar uchun ishonch muammosi yanada dolzarb — chunki Telegram an’anaviy ravishda xavfsizlik jihatidan bahsli platforma hisoblanadi. Bunday servisdagi akkauntga kriptohamyon bog‘lanishi xavf darajasini oshiradi — hatto agar TON blokcheyni texnik jihatdan himoyalangan bo‘lsa ham.

«X Money»: kriptomuvaffaqiyat yoki faqat tush?

Ilon Maskning balandparvoz bayonotlariga qaramay, «X Money» hozircha tayyor mahsulotdan ko‘ra orzularga yaqinroq. Kompaniya hali ham AQSHda to‘lov litsenziyalarini to‘plamoqda, asosiy hamyonni sinamoqda va faqat yaqindagina loyiha uchun muhim jamoa a’zolarini tanlashga kirishdi. Masalan, noyabr oxirida «X» platformasi «X Money» uchun texnik rahbar lavozimi bo‘yicha tanlov e’lon qildi. Bu — hali dasturlashga kirishilmagan, balki endigina ishga tushayotgan loyiha ekanini ko‘rsatuvchi aniq ishora edi.

Qizig‘i shundaki, texnik rahbar vakansiyasida blokcheyn yoki kriptovalyuta haqida bir og‘iz so‘z yo‘q. Bu esa asosiy haqiqatni ayon qiladi: «X Money» an’anaviy fintex to‘lov xizmati sifatida qurilmoqda. Bu esa bozorning Maskdan kutgan kriptoinqilobiga ziddir. Oxirgi yillarda u «Dogecoin» haqidagi hazillari, moliyaviy tizimlarni qayta qurish haqidagi bayonotlari bilan hammada «X Money» kriptoinfratuzilmali ilk yirik g‘arb ilovasi bo‘ladi degan fikr uyg‘otgandi. Ammo amaliyot boshqacha tus olmoqda.

Hozircha «X Money» haqidagi barcha rasmiy ma’lumotlar faqat fiat model haqida: dollardagi pul o‘tkazmalari, Visa bilan hamkorlik, karta bog‘lash, ichki balans, P2P to‘lovlar va obuna xisob-kitoblari. Bular — oddiy fintex xizmatining belgilari. Bank kartalariga bog‘langan, mablag‘larni markazlashgan shaklda saqlaydigan to‘lov ilovasi. Ya’ni kriptohamyon emas, balki an’anaviy raqamli hamyon.

Bitcoin, Dogecoin yoki steyblkoynlar haqida esa «X Money» doirasida hech qanday rasmiy so‘z yo‘q. Umuman, AQSH kompaniyasi uchun har qanday raqamli aktivni integratsiya qilish — yuridik tomondan murakkab va uzoq muhokamalarni talab qiladigan jarayon. Bu kriptofunksiyalarni yaqin istiqbol emas, balki byurokratik to‘siqlar bilan to‘lgan uzoq yo‘lga aylantiradi.

Shunga qaramay, umidlar so‘nmayapti. Solana’ning vakansiya e’loni ostidagi izohi, Ripple va boshqa blokcheynlar «X» bilan hamkorlik qilishi mumkin degan blogerlar taxminlari, shuningdek, Maskning davriy shama-ishoralari — bularning barchasi kriptofunksiya aslida rejalashtirilayotgan bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Biroq bugungi kunda bu nafaqat real yo‘l xaritasi, balki ortiqcha informatsion shov-shuv va jamoaning xomxayollari, xolos.

Ammo strategik jihatdan «X Money» jozibali g‘oya: ijtimoiy tarmoq, chat, to‘lov va kontent mualliflari uchun monetizatsiya imkoniyatlari birlashtirilsa, yangi moliyaviy ekotizim yuzaga kelishi mumkin. Lekin hozircha haqiqat shunday: Telegram allaqachon kriptoto‘lovlarni amalga oshirmoqda, «X» esa hali faqat konsepsiya darajasida qolmoqda.

Shuning uchun asosiy savol shunday: «X Money» blokcheyn funksiyalariga ega servisga aylanadimi yoki yana bir fiat hamyon bo‘lib qoladimi? Hozirgi holatda ikkinchisi ehtimoli yuqori. Lekin bu — Mask. U bilan hech narsa aniq emas: ba’zan u gap-so‘zlarni chindan ham amalga oshiradi.

Meta: Libra loyihasidagi muvaffaqiyatsizlikdan so‘ng — hozir fiat fintex, keyin steyblkoynlar

Meta — bu ommaviy foydalanuvchilar uchun o‘zining «kriptopuli»ni yaratishga jiddiy urinib ko‘rgan yagona yirik platforma. Libra/Diem loyihasi Facebook’ni steyblkoyn va Novi hamyoni bilan jahon miqyosidagi to‘lov tarmog‘iga aylantirishi kerak edi, ammo bu loyiha muvaffaqiyatsizlik ramziga aylandi: hamkorlar chekinishdi, AQSH va Yevropa Ittifoqi regulyatorlari loyihaga yo‘l ochmadi va 2022 yili Diem aktivlari sotildi. Shu orqali Meta kriptovalyuta konsepsiyasidan rasman chekindi, biroq o‘z ilovalari ichida moliyaviy infratuzilmani qurish g‘oyasidan emas.

bugungi kunda Meta ancha ehtiyotkorlik bilan ish tutmoqda va klassik fintex modelini tanlamoqda. Meta Pay — Facebook, Instagram, Messenger va qisman WhatsApp uchun yagona hamyon vazifasini bajaradi. Braziliya, Hindiston va Singapurda WhatsApp orqali chatda to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘lovlar va pul o‘tkazmalari amalga oshirilmoqda, Instagram esa ilovaning o‘zida to‘liq checkout’ni sinamoqda, Facebook esa Meta Pay orqali donatlar, xaridlar va Stars kabi ichki valyutalarni qo‘llab-quvvatlayapti. Qamrov jihatidan bu ijtimoiy tarmoqlar ichidagi eng yirik fiat to‘lov platformalaridan biri, ammo faqat bank kartalari va mahalliy protsessing-partnyorlar orqali ishlaydi.

Meta’ning kripto strategiyasi hozircha «uyquda». Diem loyihasi muvaffaqiyatsizlikka uchragach, kompaniya o‘z kriptovalyutasini yaratishga urinishni to‘xtatdi, biroq steyblkoynlarni hisob-kitob tizimi uchun imkoniyat sifatida o‘rganmoqda. Alohida diqqat — kontent yaratuvchilarga to‘lovlar masalasiga qaratilgan: Meta blogerlar, strimerlar va kreatorlarga to‘lovlarni raqamli dollar ko‘rinishida amalga oshirish variantini ko‘rib chiqmoqda — tez va arzon, xalqaro o‘tkazmalarsiz. Bu yo‘nalishda Plaid va Stellar kompaniyalarida tajribaga ega top-menejer rahbarligidagi yangi fintex jamoa ish boshlagan. Hozircha bu faqat «bozorni o‘rganish» bosqichi, biroq yo‘nalish aniq: o‘z kriptosi emas, balki mavjud to‘lov vositalarini integratsiya qilish.

Bu ma’noda Meta endi «yashirin ot» emas, balki harakati cheklangan «yirik vaznli o‘yinchi»ga aylangan. Libra ortidan regulyatorlar ochiq signal berishdi: xususiy metapullar yo‘nalishidagi har qanday qadam qattiq qarshilikka duch keladi. Shu bois kompaniya asta-sekin va maksimal darajada nazoratli ravishda harakat qilmoqda: faqat fiat to‘lovlar, litsenziyaga ega sheriklar, ayrim davlatlarda sinov loyihalari va ommaviy kripto va’dalarsiz. Salohiyat esa juda katta — ikki milliarddan ortiq akkaunt, Meta Pay integratsiyasi, «chat+xarid» modeli allaqachon ishlab turibdi — biroq Meta markaziy banklarning navbatdagi hujumiga nishon bo‘lishni istamayapti.

Foydalanuvchilari uchun hozircha Meta ko‘proq donat va namoyish platformasi sifatida namoyon bo‘lmoqda, moliyaviy superilova sifatida emas. Facebook orqali mablag‘ yig‘ish oson, Instagram savdo kanali sifatida yaxshi ishlayapti, ammo asosiy tranzaksiyalar haligacha banklar, LiqPay yoki to‘lov havolalari orqali amalga oshiriladi. Agar Meta kontent yaratuvchilar uchun steyblkoyn orqali to‘lov tizimini yo‘lga qo‘ysa, ukrain kreatorlar jahon auditoriyasidan pullarni tez va arzon qabul qilish imkoniga ega bo‘lardi.

Biroq 2025 yil holatiga ko‘ra bu hozircha imkoniyat darajasida, amaliy funksiya emas. Telegram’dan farqli o‘laroq, Meta uchun kripto — bu hali «tugmadagi funksiya» emas, balki o‘tmish saboqlaridan keyin ehtiyotkorlik bilan yaqinlashilayotgan istiqboldir.

Nega ijtimoiy tarmoqlar kelajagi — pul, pul kelajagi esa — kriptovalyuta

Ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlar asta-sekin rivojlanishning yangi — moliyaviy bosqichiga o‘tib borayotgani tobora yaqqollashmoqda. Kompaniyalar endi faqat muloqot uchun mo‘ljallangan platforma bo‘lishni istamaydi. Ular foydalanuvchi xulq-atvorining butun zanjirini o‘z ichiga olishga intilmoqda: kishi nafaqat yozishma olib bora olsin, balki xaridlarni to‘lasin, do‘stlariga pul yuborsin, donatlar olsin yoki hatto barcha mablag‘larini bitta ilovada saqlasin.

Bu tasodif emas: platforma foydalanuvchi puliga qanchalik yaqin bo‘lsa, ekotizimi shunchalik kuchli va ta’siri shunchalik katta bo‘ladi.

Ayni shu nuqtada kriptovalyuta moda emas, balki real raqobatbardosh ustunlikka aylanmoqda. An’anaviy moliyaviy tizimlar parchalangan, davlat chegaralari va bank ish vaqtini hisobga oladi; to‘lov komissiyalari yuqori, mikroto‘lovlar deyarli samarasiz, xalqaro pul o‘tkazmalari esa kunlarcha kechikishi mumkin. Kriptovalyuta bu to‘siqlarni olib tashlaydi: global, tezkor va arzon harakat qilish imkonini beradi. U murakkab infratuzilmalar yoki ko‘p bosqichli bank kelishuvlarini talab qilmaydi.

Steyblkoinlar amalda raqamli dollarga aylandi, hamyonlar esa messenjer interfeyslariga integratsiya qilindi. Endi «xabar yuborgandek pul yuborish» fantastika emas — real funksiya.

Shuning uchun ham ijtimoiy tarmoqlar kripto to‘lovlarga ommaviy o‘tish uchun ideal maydondir. Ularda allaqachon milliardlab foydalanuvchi, har kunlik muloqot odati va ifoda etilgan o‘zaro ishonch bor. Telegram kriptovalyutaning chat ichida qanday tabiiy ishlashi mumkinligini ko‘rsatmoqda. X (Twitter) hozircha fiat yo‘lini tanlagan, ammo Ilon Maskning murosa haqidagi imo-ishoralari bozor kutilmalarini tirik saqlamoqda. Meta esa kontent yaratuvchilarga to‘lovlar uchun steyblkoin sinovlarini o‘tkazmoqda va Diem muvaffaqiyatsizligidan keyin raqamli pullar konsepsiyasiga qayta yo‘l qidirmoqda.

Barchasi bitta nuqtaga harakat qilmoqda — muloqot, kontent va moliya birlashadigan yagona muhit yaratishga.

Bu endi oddiy messenjerlar o‘rtasidagi raqobat emas. Bu — yangi turdagi tezkor, global va silliq iqtisodiyot uchun kurash. Bu yerda kriptovalyuta bonus emas, balki har qanday nuqtada universal va ommabop moliyaviy qatlamni yaratadigan texnologiyadir. Ijtimoiy tarmoqlar sezilmasdan infratuzilmaga aylanmoqda, kriptovalyuta esa ularning harakatga keltiruvchi kuchiga.

Kuni kelib, ommaviy foydalanuvchi 50 dollarni Argentinadagi do‘stiga 0,03 soniyada va komissiyasiz yuborish mumkinligini tushunganda, o‘yin yakunlanadi. Ana o‘sha nuqtada raqamli platformalarning navbatdagi evolyutsiyasi boshlanadi.