To‘qayevning AQSH safaridan so‘ng Rossiyaga uchgani tasodifmi yoki oldindan o‘ylangan siyosiy hisob-kitob?

Qozog‘iston prezidenti Qosim-Jomart To‘qayev ikki kunlik davlat tashrifi bilan Moskvaga keldi. Qozog‘iston rahbari chegarani kesib o‘tishi bilanoq unga Rossiya Mudofaa vazirligining Su-35 qiruvchi samolyotlari hamrohlik qildi. Rossiya poytaxti ko‘chalarida esa Qozog‘iston davlat bayroqlari o‘rnatildi.

Tashrifning asosiy dasturi ertaga, 12-noyabrda, bo‘lib o‘tishi kutilmoqda. To‘qayev va Rossiya prezidenti Vladimir Putin Qozog‘iston—Rossiya munosabatlarini keng qamrovli strategik sheriklik darajasiga ko‘tarish to‘g‘risidagi deklaratsiyani imzolaydi. Bu amalda mamlakatlar o‘rtasidagi ishonchli munosabatlarni tasdiqlaydi va iqtisodiy hamkorlikka turtki beradi.

Bunday yo‘nalishlardan biri «Shimol-Janub» yo‘lagini rivojlantirish bo‘lishi kutilmoqda. Safar arafasida To‘qayev «Abadiy do‘stlik - xalqlarimiz uchun yo‘l ko‘rsatuvchi yulduz» sarlavhali maqolasini e’lon qildi va unda mazkur yo‘nalishni rivojlantirish muhimligini ta’kidladi. 

«Ushbu strategik magistralning o‘tkazuvchanlik qobiliyatini kelgusi besh yil ichida yiliga 20 million tonnaga yetkazish bo‘yicha yo‘l xaritasi imzolandi», - deb aytgan To‘qayev. 

Siyosatshunos Islom Qurayev TRT bilan suhbatda ta’kidlashicha, loyihani amalga oshirish bir qator qiyinchiliklarga ega. 

«Bu turdagi loyihalarni muhokama qilish ko‘proq geosiyosiy ahamiyatga ega - kun tartibi Pekinning munosabatini bilish uchun ataylab e’lon qilingan. Rossiya va Eron uchun bu - Xitoy bilan munosabatlarni qayta ko‘rib chiqish uchun qo‘shimcha vositalar va imkoniyatlardir. Biroq, agar yo‘nalish ochilsa, u butun mintaqa, shu jumladan XXR uchun ham foydali bo‘ladi», - deya izoh berdi ekspert. 

Qozog‘iston Moskva va Vashington o‘rtasida 

Ommaviy axborot vositalarining e’tiborini yana bir jihat tortdi - To‘qayev Moskvaga tashrifidan bir necha kun oldin Vashingtonga borib, u yerda Amerika yetakchisi Donald Tramp bilan uchrashdi. Natijada amerikaliklar tomonidan Qozog‘istondagi dunyodagi eng yirik volfram konlaridan birini o‘zlashtirish to‘g‘risidagi shartnoma imzolandi.

Tashrif vaqtlarining mos kelishi To‘qayevning ko‘p vektorli o‘yini haqidagi taxminlarni keltirib chiqardi. Biroq, ekspertlarning fikriga ko‘ra, tashriflar o‘rtasida bog‘liqlik yo‘q: Moskvadagi uchrashuv oldindan rejalashtirilgan.

«AQSH bilan sammit Vashingtonning Markaziy Osiyoga bo‘lgan qiziqishini yana bir bor ko‘rsatishga bo‘lgan urinishidir», - deydi Rossiya Fanlar akademiyasi eksperti Stanislav Pritchin.

Uning so‘zlariga ko‘ra, Qozog‘iston o‘z manfaatlariga ega. Xususan, Moskva bilan munosabatlar Markaziy Osiyoning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi va barqarorligiga qaratilgan. Vashington bilan esa vaziyat boshqacha - gap muvozanatni izlash haqida ketmoqda.

«Shu nuqtai nazardan, Amerika prezidentining shaxsiy sammit o‘tkazishga tayyorligi nafaqat Qozog‘istonda, balki butun Markaziy Osiyoda optimizm bilan kutib olindi», - deb ta’kidlaydi Pritchin.

Qayd etilishicha, iqtisodiy jihatdan, imzolangan bitimlar AQSHning manfaatlariga xizmat qiladi. Mutaxassisning ta’kidlashicha, Vashingtondagi kelishuvlar to‘liq yig‘uv korxonalarini joylashtirishni nazarda tutmagan, shuningdek, samolyotlarni yetkazib berish bo‘yicha sezilarli chegirmalar ham taqdim etilmagan.

Rossiya-Qozog‘iston hamkorligi

Rossiyaga nisbatan sanksiyalar bosimi sharoitida Ostona va Moskva hamkorlik asoslarini mustahkamlashga intilmoqda. O‘tgan yil yakunlariga ko‘ra, tovar ayirboshlash 28 milliard dollardan oshdi, bu yil esa, To‘qayevning so‘zlariga ko‘ra, 30 milliard dollarga yaqinlashmoqda.

Shunga qaramay, tashqi savdo tuzilmasi asta-sekin o‘zgarib bormoqda. Ukrainada mojaro boshlanganidan keyin Xitoy Qozog‘istonning asosiy savdo sherigiga aylandi: 2024 yilda ular o‘rtasidagi savdo hajmi 44 milliard dollarga yetdi.

Ekspertlarning ta’kidlashicha, bunday raqamlar Rossiya bilan aloqalarning zaiflashishini emas, balki oqimlarning qayta taqsimlanishini aks ettiradi: parallel import, Rossiya Federatsiyasiga yashirin yetkazib berishlar. 

Bundan tashqari, mamlakatlar energetika, transport va sanoat sohasida hamkorlikni saqlab qolmoqda: «Rosatom» Qozog‘istonda AES qurishga tayyorlanmoqda, «Gazprom» shimoliy hududlarni gazlashtirishda ishtirok etmoqda, gaz yetkazib berish esa ko‘paymoqda. 

«Ha, munosabatlar o‘zgaryapti, ichki siyosat o‘zgaryapti, yangi urg‘ular paydo bo‘lmoqda, lekin davlat miqyosida hammasi tinch. Munosabatlar jadal rivojlanmoqda va har ikki mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy barqarorligiga xizmat qilmoqda», - deya qo‘shimcha qildi Pritchin.

Garchi mamlakatlar o‘rtasida sovuqchilik va bir-birini ta’na qilish davrlari bo‘lsa-da, umuman olganda, munosabatlar barqaror bo‘lib qolmoqda, deydi Kurayev: «Bu munosabatlar o‘nlab yillar davomida shakllangan va u osonlikcha yomonlashmaydi. Jiddiy o‘zgarishlar uchun siyosiy iroda kerak, bugun esa u hech qaysi tomondan kuzatilmayapti. Ostona bundan keyin ham ko‘p vektorli siyosatga amal qiladi». 

To‘qayevning tashrifi shuni tasdiqladiki, Qozog‘iston hamon muvozanat va pragmatizmga tayanmoqda hamda bu unga hozirgi geosiyosiy noaniqlik sharoitida o‘zini ishonchli his qilish imkonini beryapti.