«Markaziy Osiyo 2050» yo‘l xaritasi e’lon qilindi

O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi (SIA) ishlab chiqqan hujjat Qozog‘iston, Tojikiston, Turkmaniston elchilari va Qirg‘iziston elchixonasi vakilining ishtirokida muhokama qilindi. Gazeta.uz ma’lumotiga ko‘ra, g‘oyalar kuzda Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari maslahat uchrashuvida ko‘rib chiqiladi.

«Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyoda mintaqaviy hamkorlikning barqaror va ijobiy dinamikasi shakllanmoqda. Biz mamlakatlarimiz o‘rtasida o‘zaro anglashuv, siyosiy iroda va amaliy hamkorlik darajasi ortib borayotganini kuzatmoqdamiz», — deya ta’kidladi SIA direktori Bahodir Rahmatov.

Yo‘l xaritasi 2025–2027 yillarga mo‘ljallangan dastlabki chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Unda: Yagona transport tayanch tuzilmasini yaratish; Chegaraoldi logistika markazlarini rivojlantirish; Yagona energiya bozorini shakllantirish; Suv va iqlimga oid hamkorlikni kuchaytirish; Ta’lim va tibbiyot standartlarini uyg‘unlashtirish kabi takliflar bor.

«Ba’zi tashabbuslar juda ambitsiyali bo‘lib chiqdi va keyingi muhokamalar uchun qoldirildi. Ammo yo‘l xaritasini shakllantirayotgan asosiy yo‘nalishlar o‘zgarishsiz qolmoqda: energetika, transport, suv va iqlim, shuningdek, ijtimoiy rivojlanish», — dedi Aziza Umarova

Hujjat istiqbolda 2030, 2040 va 2050 yillargacha bosqichma-bosqich amalga oshirilishi ko‘zda tutilgan. Bu jarayon mintaqaviy integratsiya va umumiy iqtisodiy rivojlanish uchun asosiy yo‘nalishlarni belgilab beradi. Markaziy Osiyo transport va savdoda yagona markazga aylanadi 2050 yilga qadar Markaziy Osiyo Sharq va G‘arb, Shimol va Janubni bog‘lovchi yirik transport-tranzit markazi hamda erkin savdo hududiga aylanishi mumkin. Strategik islohotlar agentligi ekspertlari mintaqaviy integratsiyaning asosiy yo‘nalishlaridan biri sifatida transport tizimi va savdoni rivojlantirishni belgiladi. Loyihalar orasida chegaraoldi logistika hablarini barpo etish, infratuzilmani modernizatsiya qilish va uzoq muddatli mintaqaviy infratuzilma dasturini ishlab chiqish bor. Shuningdek, tashabbuslarni moliyalashtirish uchun Asosiy transport infratuzilmasi jamg‘armasini tuzish masalasi ham ko‘rib chiqilmoqda. Qozog‘istonning O‘zbekistondagi elchisi Beybut Atamkulov: — «Mintaqamiz logistikaga juda bog‘liq, shuning uchun transport karkasi asosiy omil hisoblanadi. bugungi kunda chegaraoldi hududlarda savdo hablari, erkin hududlar va yashil yo‘laklar tashkil etilmoqda. 10 yil oldin bu imkonsiz tuyilgan bo‘lsa, bugun bu haqiqatga aylandi. Biroq o‘tkazish punktlarida muammolar saqlanib qolmoqda: tirbandliklar, kechikishlar, tor joylar. Biz bu masalalarni infratuzilmani modernizatsiya qilish orqali hal qilishga harakat qilyapmiz, ammo logistikaning o‘sishi tezroq. Shuning uchun, rekonstruksiya va kengaytirish haqida gapirganda, strategik fikrlash kerak — kamida 30 yil oldinni ko‘rgan holda» — deya ta’kidladi. Markaziy Osiyo davlatlari yagona energiya bozori sari Markaziy Osiyoda 2040 yilga qadar yagona energiya bozori va tarif siyosatini yo‘lga qo‘yish, yerosti gaz omborlari tarmog‘ini yaratish rejalashtirilmoqda. Yo‘l xaritasining energetika bo‘limida mintaqada mavsumiy ta’minotni muvozanatlash uchun qo‘shma gaz omborlari qurish, energiya samarador va kam uglerodli texnologiyalarni joriy etish, milliy tarmoqlarni integratsiya qilish kabi vazifalar belgilangan. Shuningdek, energetika tizimini raqamlashtirish va standartlarni uyg‘unlashtirish ham ustuvor yo‘nalish sifatida qayd etilgan. Aksariyat tashabbuslarni amalga oshirish 2025–2027 yillarga mo‘ljallangan bo‘lib, muvofiqlashtirish O‘zbekiston Energetika vazirligi va tegishli idoralarga topshirilishi taklif etilmoqda. Agentlik vakili Aziza Umarova energetika bloki hali takomillashtirishni talab qilishini ta’kidlab, ilmiy markazlarni faol jalb etish zarurligini bildirdi. Tojikiston elchisi Abdujabbor Raxmonzoda esa mintaqadagi qo‘shma energetika loyihalarining ahamiyatiga to‘xtaldi. U CASA-1000 elektr uzatish liniyasi qurilishi yakunlanganini va bu orqali ortiqcha energiyani Afg‘oniston hamda Pokistonga eksport qilish imkoni yaratilganini misol sifatida keltirdi. Diplomatning so‘zlariga ko‘ra, bunday tashabbuslar mintaqa mamlakatlariga tashqi bozorlarda birgalikda harakat qilish, energiya xavfsizligini mustahkamlash va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish imkonini beradi. Suv va iqlim bo‘yicha qo‘shma choralar Mintaqaviy muzokaralarda transchegaraviy suvlarni boshqarish va iqlim barqarorligi asosiy masala bo‘ldi. Afg‘onistonni ham shartnomaviy jarayonlarga jalb etish muhim yo‘nalish sifatida qayd etildi. Yo‘l xaritasi doirasida 2050 yilgacha cho‘llanishga qarshi umumiy dastur ishlab chiqish, ko‘kalamzorlashtirish, prognozlarni almashish va ma’lumotlarni raqamlashtirish orqali yagona iqlim habini tashkil etish taklif qilindi. 2026 yilga borib mamlakatlar agrar va suv siyosatini muvofiqlashtirish, yuqori texnologiyali monitoring tizimlarini joriy etish va qonunchilikni uyg‘unlashtirish niyatida. Muvofiqlashtirish O‘zbekistonning ekologiya, suv va qishloq xo‘jaligi hamda adliya idoralariga yuklatilishi taklif etilmoqda. Aziza Umarova ekologiya va suv resurslari masalalarida birgalikda harakat qilish zarurligini ta’kidladi:

«Bu yerda birgalikda nima qila olishimizni ko‘rish muhim. Masalan, iqlim habi doirasida umumiy prognozlar, erta ogohlantirish tizimlari, suv zaxiralari va muzliklar bo‘yicha ma’lumotlarni raqamlashtirish ustida ishlash mumkin. Bularning barchasini alohida mamlakatlar miqyosida emas, balki mintaqa miqyosida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir». «Afg‘onistonni muzokaralar va xalqaro kelishuvlarga jalb qilish juda muhim. bugungi kunda ular suvning 15−20 foizini olmoqda, ammo kelajakda bu ko‘rsatkich 30 foizgacha yetishi mumkin. Shuning uchun afg‘on tomoni ham muzokaralar stolida o‘tirishi va suv tanqisligining haqiqiy muammosini tushunishi kerak. Birgalikda muhokama qilmasdan turib, bu masalani hal qilib bo‘lmaydi», — dedi Beybut Atamkulov.

Ijtimoiy rivojlanish strategiyasi Mintaqada ijtimoiy rivojlanish bo‘yicha qator tashabbuslar ilgari surilib, yagona ijtimoiy makonni shakllantirish va madaniy merosni xalqaro darajada targ‘ib etish rejalashtirilmoqda. Mutaxassislar taklif qilgan loyihalar ichida an’anaviy to‘qimachilikni ommalashtirish, qo‘l mehnati ikatini himoya qilish va Tojikiston hamda Qirg‘iziston bilan intellektual mulk sohasida qo‘shma ittifoq tuzish masalasi alohida o‘rin egalladi. Shuningdek, jamoaviy tovar belgilari va geografik ko‘rsatkichlarni ro‘yxatdan o‘tkazish, hunarmandlar hamda yoshlar uchun o‘quv markazlari tashkil etish taklif qilindi. Aziza Umarova ta’kidlashicha, ijtimoiy rivojlanish eng oson amalga oshiriladigan yo‘nalish hisoblanadi. U 2040 yilga qadar ta’lim va sug‘urta standartlarini uyg‘unlashtirish, diplomlarni o‘zaro tan olish va mehnat resurslari uchun yagona bozor yaratish imkoniyati borligini qayd etdi. Bu esa odamlarning erkin harakatlanishi va ishlash sharoitlarini yaxshilashga xizmat qiladi. Qozog‘iston elchisi Beybut Atamkulov esa mintaqada aholi sonining jadal o‘sishi ta’lim va inson kapitaliga katta e’tibor qaratishni talab qilayotganini aytdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, 80 milliondan ortiq aholi joylashgan Markaziy Osiyo ichki bozori katta salohiyatga ega bo‘lib, jahon uchun malakali kadrlar manbai sifatida rivojlanishi mumkin. Yo‘l xaritasi doirasida gumanitar hamkorlik, ommaviy sport va raqamli turnirlar, shu jumladan kibersportni rivojlantirish kabi tashabbuslar ham nazarda tutilgan. «Markaziy Osiyo — 2050» kitobini tayyorlash esa ekspert fikrlari va fuqarolarning esselarini birlashtirish orqali mintaqaning istiqbolini ochib berishga qaratilgan.