Марказий Осиё газ ҳалқасини яратиш таклиф қилинмоқда

«Gazprom» 2030 йилга бориб Марказий Осиёнинг 3 та ҳудуди – Ўзбекистон, Қозоғистон ва Қирғизистонга газ экспортини ошириши прогноз қилинмоқда. Бу ҳақда «Economist.kg» нашри ҳам ёзмоқда.

«Oilcapital» маълумотларига кўра, «Gazprom» 5 йил ўтиб бу уч мамлакатга табиий газ экспортини йилига 19-20 миллиард кубометргача ошириши мумкин. Компанияга қарашли «Gazprombank»нинг Иқтисодий прогнозлаш маркази таҳлилчилари ҳам ана шундай фикрда.

Асосий ўсиш Ўзбекистонда кутилмоқда: экспертларнинг ҳисоб-китобларига кўра, импорт қилинган газ истеъмоли йилига тахминан 3 миллиард кубометрдан 12 миллиард кубометргача ошиши мумкин. Келтирилган сабаблар орасида аҳолининг ўсиши ва саноат ишлаб чиқариши, шунингдек, мамлакатнинг ўз газ ишлаб чиқаришининг пасайиши ҳам бор.

Худди шу ҳисоб-китобларга кўра, Қозоғистон қўшимча ҳажмдаги Россия газини олиши мумкин: 2026 йилда мамлакат орқали етказиб бериш 10 миллиард кубометргача ошиши кутилмоқда. Қозоғистон, шунингдек, Ўзбекистон ва эҳтимол Қирғизистонга етказиб бериш учун транзит мамлакат бўлиб хизмат қилади.

Таҳлилчилар Марказий Осиёга етказиб бериш ҳажмининг ошишини Европага газ экспортининг камайиши фонида муқобил бозорларни излаш билан бўъламоқда. Шу муносабат билан Россия аллақачон минтақага газ етказиб беришни кўпайтириб келмоқда: ТАСС маълумотларига кўра, Россиянинг Марказий Осиёга газ етказиб бериш ҳажми 2025 йилнинг январ ва август ойлари оралиғида 15 фоизга ошди. 2024-йилда «Gazprom» Ўзбекистонга газ етказиб беришни 5,64 миллиард кубометргача оширганди.

Ўзбекистон Миллий статистика қўмитаси маълумотлари 2025-йилнинг дастлабки 11 ойи мобайнида мамлакатда йирик саноат корхоналари томонидан табиий газ ишлаб чиқариш ҳажми қисқарганини акс эттирмоқда.

Яқинда Тошкентга келган қозоғистонлик нефт ва газ бўйича мутахассис Асқар Исмоилов бешта мамлакатнинг миллий газ узатиш тизимларини Марказий Осиё бирлашган энергетика тизими (MOBET)га ўхшаш ягона тармоққа бирлаштирадиган Марказий Осиё газ ҳалқасини яратишни таклиф қилмоқда. Унинг ҳисоб-китобларига кўра, таклиф қилинган схема мавсумий таъминотнинг мувозанатини таъминлайди, икки йил олдин содир бўлган Тошкентдаги электр узилиши каби энергия инқирозлари хавфини камайтиради ва Қирғизистон ҳамда Тожикистонга узлуксиз газ етказиб берилишини таъминлайди.

Қозоғистоннинг SPIK таҳлилий портали мутахассисларининг фикрига кўра, агар газ ҳалқаси амалга оширилса, у ўн йилликнинг асосий инфратузилма лойиҳасига айланиши мумкин, Марказий Осиё давлатларини нафақат қувурлар орқали, балки умумий манфаатлар орқали ҳам бирлаштиради. Бундан ташқари, улар Исмоиловнинг ташаббуси минтақанинг энергия хавфсизлигини таъминлаши мумкинлигига ишонади.

«SpecialEurasia» тадқиқот ташкилоти мутахассислари лойиҳанинг Марказий Осиёнинг энергетика архитектураси учун аҳамияти ва минтақавий барқарорликни мустаҳкамлаш салоҳиятини таъкидлади.

Хитой ва Европа Иттифоқи каби ташқи ҳамкорлар ҳам лойиҳани молиялаштириш ва инфратузилмани ривожлантириш орқали қўллаб-қувватлашга қизиқиш билдириши мумкин, Россия эса нарх белгилаш ва логистика масалаларида ўз иштирокини сақлаб қолишга интилади.

Исмоиловнинг ҳисоб-китобларига кўра, асосий ҳалқанинг узунлиги тахминан 3000–3500 км магистрал газ қувурларини ташкил қилади. АҚШ энергетика ахбороти бошқармаси маълумотларига кўра, Туркманистоннинг тасдиқланган табиий газ захиралари 2025 йил 1 январ ҳолатига кўра, 11,33 триллион метр кубни ташкил этади.

«Ўзбекнефтгаз» маълумотларига кўра, Ўзбекистоннинг табиий газ захиралари 1,13 триллион кубометрни ташкил этади.

Умумий газ ҳажмининг 940 миллиард кубометри ABC1 тоифасидаги тасдиқланган захиралар сифатида таснифланади, қолган 195 миллиард кубометри эса C2 тоифаси сифатида таснифланади, бу эса дастлабки ўрганилган ресурсларни кўрсатади.

«Asia-Plus» нашрининг ёзишича, ўзининг гуллаб-яшнаган даврида Ўзбекистон 70 миллиард кубометргача газ ишлаб чиқарган, аммо сўнгги йилларда қазиб олиш ҳажми пасая бошлади. Масалан, 2024 йилда газ қазиб олиш 4,5 фоизга камайди, бу баъзи конларнинг дебети камайиши билан боғлиқ.

Туркманистон гази Ўзбекистоннинг энергетика хавфсизлиги учун стратегик аҳамиятга эга, Россия гази эса захира манба бўлиб хизмат қилади. Ўзбекистон қўшни давлатлар билан инфратузилма лойиҳалари орқали таъминотни диверсификация қилишни кўриб чиқмоқда.

Қайд этиш лозимки, Ўзбекистон OPECʼнинг табиий газ захиралари рўйхатида дунёда 22-ўринда туради, унинг захиралари 1,5 триллион кубометрни ташкил этади.