Тўқаевнинг АҚШ сафаридан сўнг Россияга учгани тасодифми ёки олдиндан ўйланган сиёсий ҳисоб-китоб?

Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Тўқаев икки кунлик давлат ташрифи билан Москвага келди. Қозоғистон раҳбари чегарани кесиб ўтиши биланоқ унга Россия Мудофаа вазирлигининг Су-35 қирувчи самолётлари ҳамроҳлик қилди. Россия пойтахти кўчаларида эса Қозоғистон давлат байроқлари ўрнатилди.

Ташрифнинг асосий дастури эртага, 12 ноябрда, бўлиб ўтиши кутилмоқда. Тўқаев ва Россия президенти Владимир Путин Қозоғистон—Россия муносабатларини кенг қамровли стратегик шериклик даражасига кўтариш тўғрисидаги декларацияни имзолайди. Бу амалда мамлакатлар ўртасидаги ишончли муносабатларни тасдиқлайди ва иқтисодий ҳамкорликка туртки беради.

Бундай йўналишлардан бири «Шимол-Жануб» йўлагини ривожлантириш бўлиши кутилмоқда. Сафар арафасида Тўқаев «Абадий дўстлик - халқларимиз учун йўл кўрсатувчи юлдуз» сарлавҳали мақоласини эълон қилди ва унда мазкур йўналишни ривожлантириш муҳимлигини таъкидлади. 

«Ушбу стратегик магистралнинг ўтказувчанлик қобилиятини келгуси беш йил ичида йилига 20 миллион тоннага етказиш бўйича йўл харитаси имзоланди», - деб айтган Тўқаев. 

Сиёсатшунос Ислом Қураев ТРТ билан суҳбатда таъкидлашича, лойиҳани амалга ошириш бир қатор қийинчиликларга эга. 

«Бу турдаги лойиҳаларни муҳокама қилиш кўпроқ геосиёсий аҳамиятга эга - кун тартиби Пекиннинг муносабатини билиш учун атайлаб эълон қилинган. Россия ва Эрон учун бу - Хитой билан муносабатларни қайта кўриб чиқиш учун қўшимча воситалар ва имкониятлардир. Бироқ, агар йўналиш очилса, у бутун минтақа, шу жумладан ХХР учун ҳам фойдали бўлади», - дея изоҳ берди эксперт. 

Қозоғистон Москва ва Вашингтон ўртасида 

Оммавий ахборот воситаларининг эътиборини яна бир жиҳат тортди - Тўқаев Москвага ташрифидан бир неча кун олдин Вашингтонга бориб, у ерда Америка етакчиси Доналд Трамп билан учрашди. Натижада америкаликлар томонидан Қозоғистондаги дунёдаги энг йирик волфрам конларидан бирини ўзлаштириш тўғрисидаги шартнома имзоланди.

Ташриф вақтларининг мос келиши Тўқаевнинг кўп векторли ўйини ҳақидаги тахминларни келтириб чиқарди. Бироқ, экспертларнинг фикрига кўра, ташрифлар ўртасида боғлиқлик йўқ: Москвадаги учрашув олдиндан режалаштирилган.

«АҚШ билан саммит Вашингтоннинг Марказий Осиёга бўлган қизиқишини яна бир бор кўрсатишга бўлган уринишидир», - дейди Россия Фанлар академияси эксперти Станислав Притчин.

Унинг сўзларига кўра, Қозоғистон ўз манфаатларига эга. Хусусан, Москва билан муносабатлар Марказий Осиёнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши ва барқарорлигига қаратилган. Вашингтон билан эса вазият бошқача - гап мувозанатни излаш ҳақида кетмоқда.

«Шу нуқтаи назардан, Америка президентининг шахсий саммит ўтказишга тайёрлиги нафақат Қозоғистонда, балки бутун Марказий Осиёда оптимизм билан кутиб олинди», - деб таъкидлайди Притчин.

Қайд этилишича, иқтисодий жиҳатдан, имзоланган битимлар АҚШнинг манфаатларига хизмат қилади. Мутахассиснинг таъкидлашича, Вашингтондаги келишувлар тўлиқ йиғув корхоналарини жойлаштиришни назарда тутмаган, шунингдек, самолётларни етказиб бериш бўйича сезиларли чегирмалар ҳам тақдим этилмаган.

Россия-Қозоғистон ҳамкорлиги

Россияга нисбатан санкциялар босими шароитида Остона ва Москва ҳамкорлик асосларини мустаҳкамлашга интилмоқда. Ўтган йил якунларига кўра, товар айирбошлаш 28 миллиард доллардан ошди, бу йил эса, Тўқаевнинг сўзларига кўра, 30 миллиард долларга яқинлашмоқда.

Шунга қарамай, ташқи савдо тузилмаси аста-секин ўзгариб бормоқда. Украинада можаро бошланганидан кейин Хитой Қозоғистоннинг асосий савдо шеригига айланди: 2024 йилда улар ўртасидаги савдо ҳажми 44 миллиард долларга етди.

Экспертларнинг таъкидлашича, бундай рақамлар Россия билан алоқаларнинг заифлашишини эмас, балки оқимларнинг қайта тақсимланишини акс эттиради: параллел импорт, Россия Федерациясига яширин етказиб беришлар. 

Бундан ташқари, мамлакатлар энергетика, транспорт ва саноат соҳасида ҳамкорликни сақлаб қолмоқда: «Росатом» Қозоғистонда АЭС қуришга тайёрланмоқда, «Газпром» шимолий ҳудудларни газлаштиришда иштирок этмоқда, газ етказиб бериш эса кўпаймоқда. 

«Ҳа, муносабатлар ўзгаряпти, ички сиёсат ўзгаряпти, янги урғулар пайдо бўлмоқда, лекин давлат миқёсида ҳаммаси тинч. Муносабатлар жадал ривожланмоқда ва ҳар икки мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий барқарорлигига хизмат қилмоқда», - дея қўшимча қилди Притчин.

Гарчи мамлакатлар ўртасида совуқчилик ва бир-бирини таъна қилиш даврлари бўлса-да, умуман олганда, муносабатлар барқарор бўлиб қолмоқда, дейди Кураев: «Бу муносабатлар ўнлаб йиллар давомида шаклланган ва у осонликча ёмонлашмайди. Жиддий ўзгаришлар учун сиёсий ирода керак, бугун эса у ҳеч қайси томондан кузатилмаяпти. Остона бундан кейин ҳам кўп векторли сиёсатга амал қилади». 

Тўқаевнинг ташрифи шуни тасдиқладики, Қозоғистон ҳамон мувозанат ва прагматизмга таянмоқда ҳамда бу унга ҳозирги геосиёсий ноаниқлик шароитида ўзини ишончли ҳис қилиш имконини беряпти.