Хитой АҚШга қарши: савдо урушида ким мағлуб бўлади?

Октябр ойининг охирида Жанубий Кореянинг Пусан шаҳрида Доналд Трамп ва Си Жинпинг ниҳоят учрашди. Музокаралар тахминан 1 соат 40 дақиқа давом этди. Бу учрашув Америка президентининг Осиё бўйлаб сафарининг якунловчи қисми бўлди.

ТРТнинг ёзишича, суҳбат якунида АҚШ ва Хитой ўзаро даъволарни вақтинча тўхтатиб туришга келишган. Хусусан, америкаликлар «қора рўйхат»даги Хитой компанияларининг шўба корхоналарига нисбатан санкцияларни тўхтатди. АҚШ, шунингдек, ХХР товарларига божларни 57 фоиздан 47 фоизга туширди.

Ўз навбатида, Хитой кам учрайдиган ер металларини қаттиқ назорат қилишдан бир йилга воз кечди. Худди шу муддатга ХХР ва АҚШ ўзаро қўшимча порт йиғимларини тўхтатишга келишди.

Бундан ташқари, Хитой Америка соясини яна сотиб олишга рози бўлди. АҚШ молия вазири Скотт Бессентнинг айтишича, ХХР кейинги уч йил ичида йилига 25 миллион тонна импорт қилишни режалаштирмоқда. Бундан ташқари, Пекин 2026 йил январигача 12 миллион тонна сотиб олишни мўлжалламоқда.

Шунингдек, хитойликлар Америка нефти ва газини сотиб олишга тайёр эканликларини билдирди. Ҳар ҳолда, Доналд Трамп Truth Social’да шундай деди. АҚШ президенти музокарачи гуруҳлар ҳали тўлақонли энергетика ҳамкорлиги мумкинлигини муҳокама қилишларини қўшимча қилди.

 Танаффус эълон қилинди

«Менимча, нолдан 10 гача бўлган шкалада, бунда 10 энг яхши натижа, мен учрашувни 12 балл билан баҳолаган бўлардим», - деди Доналд Трамп журналистларга Вашингтонга учаётган самолёт бортида.

Си Жинпингнинг сўзларига кўра, томонлар «бизни ташвишга солаётган асосий муаммоларни ҳал қилиш бўйича асосий келишувга эришдилар ва умидли натижаларга эришдилар».

 Трампнинг таъкидлашича, жиддий тўсиқлар «унчалик кўп қолмаган». Бундан ташқари, у келаси баҳорда Хитойга ташриф буюришни режалаштирмоқда, шунингдек, Си Жинпингни АҚШга жавоб ташрифи билан кутмоқда.

Иккинчи учрашувнинг бўлиши эҳтимолдан холи эмас. Чунки, музокаралардан сўнг АҚШ савдо вакили Жеймисон Грир таъкидлаганидек, мамлакатлар ўртасидаги барча савдо масалалари ҳал этилмаган.

Трамп ва Си Жинпингнинг октябр ойида Пусан шаҳрида бўлиб ўтган учрашуви эса савдо можаросини ҳал қилиш йўлидаги биринчи қадам, холос.

«Бу стратегик ютуқдан кўра кўпроқ техник танаффус. Ҳа, томонлар баъзи масалаларда келишиб олдилар. Аммо асосий зиддиятлар — технологиялар устидан назорат, глобал таъминот занжирлари тузилмаси, асосий тармоқларда устунлик — ўзгаришсиз қолди», - деди ТРТ билан суҳбатда A Markets'нинг етакчи таҳлилчиси Игор Расторгуев.

Қўшма Штатлар ва Хитой шунчаки вақт ютишга ҳаракат қилмоқда. Вашингтон сайловлар олдидан нафас ростлади, Пекин эса бошқа бозорларда ўз мавқеини мустаҳкамлаш имкониятига эга бўлди.

«Олдинда стратегик қарама-қаршиликнинг навбатдаги босқичи турибди», - дейишмоқда экспертлар.

 Дунёнинг энг йирик иқтисодиётларига зарба

АҚШ ва Хитой ўртасида эришилган келишувлар томонлар тўлиқ иқтисодий узилиш мумкин эмаслигини тушунишларидан далолат беради. Савдо уруши аллақачон иккала давлатга ҳам зарар етказган.

Америка компаниялари таъминот занжирининг узилишидан, Хитой компаниялари эса асосий бозорни йўқотишдан азият чекмоқда.

«Бу ўзаро ҳолсизланишдир, унда ҳар ким аслида боридан кўра кучлироқ кўринишга ҳаракат қилади», - деб ҳисоблайди Игор Расторгуев.

Бироқ, рақамларга кўра, Трампнинг ХХРга қарши тариф урушидан ҳозирча биринчи навбатда Қўшма Штатларнинг ўзи жабр кўрган. АҚШга Хитой маҳсулотларини етказиб бериш 2025 йилнинг саккиз ойида 15,5 фоизга камайди. АҚШнинг ХХР умумий экспортидаги улуши сўнгги ўн йилликлардаги энг паст даражага тушиб кетди.

Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларига эса хитойликлар кўпроқ маҳсулот жўната бошладилар — 14,6 фоизга кўпайди.

 Хитойнинг умумий ижобий савдо баланси бу йил рекорд даражадаги 1,2 триллион долларни ташкил этишини таҳлилчилар башорат қилмоқдалар.

Хитой фонд бозори ҳам орқада қолмаяпти - 34 фоизга ўсди, бу S&P 500 индексининг ўсишидан икки баравар кўпдир.

«Хитой иқтисодиёти учинчи чоракда иккинчи чоракдаги 5,2 фоиздан кейин 4,8 фоизга ўсди. Аммо барибир рақамлар мақсадли 5 фоизга яқин. АҚШда иккинчи чоракда - 3,8 фоизга. Учинчисида 2,7 фоизга-4 фоиз даражасида кутилмоқда. Бироқ, истеъмолчиларнинг ишончи заиф, инфляция эса ҳали ҳам қулай даражадан юқори», - дея қўшимча қилади Расторгуев.

 Ҳамма зарар кўради

Экспертнинг айтишича, икки давлат ўртасидаги зиддиятнинг тугаши ҳақида гапириш учун жиддий асослар йўқ. Бундан ташқари, мулоқот кўпроқ Вашингтонга боғлиқ.

2018 йилда савдо можароси бошланганидан бери Хитой фақат ўзига қаратилган божларни ошириш ёки чекловлар кўринишидаги ҳужумларга жавоб бермоқда.

Бу Пекиннинг тўғридан-тўғри қаршиликка боришни истамаслигидан далолат беради.

Аслида, Хитой учун иқтисодий ва технологик ривожланиш устувор аҳамиятга эга. Мамлакат экспортдан ички истеъмолга ўтишга интилаётган бўлса-да, ҳозирча ривожланган давлатлар билан ҳамкорликдан бутунлай воз кеча олмаяпти. Хусусан, дунёнинг энг йирик иқтисодиётлари, яъни АҚШ ва унинг Европа ҳамда Осиё-Тинч океани минтақасидаги иттифоқчилари билан алоқаларни уза олмаяпти.

Шу билан бирга, ХХР экспорти кўлами жуда катта. Шунинг учун АҚШнинг эришилган келишувлардан мамнун бўлишига кафолат йўқ. Савдо номутаносиблиги яна норозилик тўлқинларини келтириб чиқариши мумкин.

Шу сабабли экспертлар огоҳлантирмоқда: зиддият узоқ давом этади — ойлар эмас, йиллар. Бу энди шунчаки савдо баҳси эмас, балки глобал технологик устунлик учун курашдир. Вашингтон Пекинни чиплар ва муҳим технологиялар экспортига чекловлар билан қисиб боради, Хитой эса бунга ўз базасини ривожлантириш ва Глобал Жануб билан алоқаларни мустаҳкамлаш орқали жавоб беради.

 «Учинчи мамлакатлар учун бу мураккаб танлов туғдиради: ё ўз технологиялари билан Америка орбитасига кириш, ёки ўзи ишлаб чиқариши ва улкан бозори билан Хитой орбитасига қўшилиш», - дея башорат қилади Расторгуев.

Ушбу савдо урушида мураккаб халқаро занжирларга боғлиқ саноат тармоқлари энг кўп зарар кўради. Хусусан, автомобилсозлик, электроника ва кимё саноати.

Хитой ва АҚШ ўртасидаги қарама-қаршилик техника ва айрим тоифадаги товарларнинг қимматлашишига дуч келадиган аҳолини ҳам четлаб ўтмайди.