AQSH Isroil bilan kelishuv evaziga «Nazarboyevning pul»larini qaytarishda ko‘maklashadi

Qozog‘istonning «Ibrohim kelishuvlari»ga qo‘shilishi ushbu loyihaning arab-isroil diplomatik normallashtirish formatidan yahudiy davlatining islom dunyosi bilan yaqinlashuvining keng qamrovli jarayoniga aylanishini anglatadi. Bu haqda qozog‘istonlik siyosatshunos, sobiq diplomat va taniqli jamoat arbobi Kazbek Beysebayev Haqqin.az bilan suhbatda so‘z ochdi.

Siyosatshunosning aytishicha, 2020 yildayoq Tramp Ibrohim kelishuvlarini o‘z prezidentligining eng yuqori yutuqlaridan biri sifatida ko‘rsatib, imkon qadar ko‘proq davlatlarni unga qo‘shilishga undagan. Biroq, Saudiya Arabistoni va Indoneziya kabi asosiy davlatlarning ishtiroki jarayoni ularning prinsipial sharti tufayli to‘xtab qoldi - Isroilni tan olish faqat Falastin davlatini barpo etishning haqiqiy istiqboli paydo bo‘lgandan keyingina mumkin bo‘ladi.

Ammo 2023 yilda G‘azo urushi boshlanganidan so‘ng, arab-isroil yaqinlashuvi jarayoni to‘xtab qoldi. Yevropa Falastinni tan olish yo‘lida qadamlar qo‘ydi va umuman olganda, Isroilga nisbatan xalqaro munosabat keskin yomonlashdi. Bunday sharoitda Qozog‘istonning «Ibrohim kelishuvlari»ga qo‘shilish qarori Isroildan siyosiy va iqtisodiy uzoqlashish bo‘yicha shakllanayotgan global tendensiyaga zid keladi.

«Qozog‘iston, shubhasiz, o‘z manfaatlaridan kelib chiqqan holda suveren davlat sifatida harakat qilmoqda. Biroq bu qadam chuqurroq siyosiy mazmunga ega. Qozog‘iston Respublikasi arab bo‘lmagan birinchi davlat va Markaziy Osiyoning Ibrohim kelishuvlarini imzolagan birinchi musulmon davlati bo‘ldi. Davlatning dunyoviy xususiyatiga qaramay, Qozog‘iston Islom hamkorlik tashkilotiga a’zo va madaniy jihatdan musulmon dunyosiga moil. Shu bilan birga, u Isroil bilan institutsional yaqinlashuv tomon rasmiy qadam qo‘ygan birinchi turkiy davlat bo‘ldi, garchi bu kelishuvlarsiz ham ikki tomonlama munosabatlar doimo xayrixohlik va pragmatizm asosida qurilgan», - degan siyosatchi.

Beysebayevning fikricha, Tramp yirik musulmon davlatlari - Malayziya, Pokiston, Indoneziya, shuningdek, Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz mamlakatlari - O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Ozarbayjonni jalb qilish orqali «Ibrohim kelishuvlari» doirasini kengaytirish niyatida. AQSH va Isroil uchun eng foydali ssenariy - bu kelishuvlarga alohida mamlakatlar emas, balki butun Turkiy davlatlar tashkiloti qo‘shilishi bo‘lardi. Biroq, rasmiy Anqara Isroilga qarshi qat’iy pozitsiyani egallaganligi sababli buning iloji yo‘q.

Tahlilchining fikricha, «Ibrohim kelishuvlari»ga qo‘shilish orqali To‘qayev, Trampning shaxsiy xayrixohligiga erishdi, bu esa kelajakda Amerika-Qozog‘iston munosabatlarida muhim omil bo‘lishi mumkin. Bu Ostona uchun Vashington tomonidan Nursulton Nazarboyev atrofidagilarga tegishli bo‘lgan xorijga olib chiqib ketilgan kapitallarni qaytarishda yordam olish imkoniyatini ochadi. Turli hisob-kitoblarga ko‘ra, Nazarboyev boshqaruvi yillarida Qozog‘istondan 300 milliard dollargacha mablag‘ olib chiqib ketilgan. 2003 yildayoq «Qozog‘iston ishi» doirasida AQSH Nazarboyevning Shvetsariya bankidagi hisob raqamlaridagi 80 million dollardan ortiq mablag‘ni hibsga olgan, biroq o‘shanda siyosiy mulohazalar ustun kelib, ish yurishmay qolgan.

2024 yilda Qozog‘iston bosh vaziri Alixan Smailov noqonuniy olib chiqilgan aktivlarni qaytarish bo‘yicha komissiya yuzlab gumonlanuvchilar ro‘yxatiga ega ekanligini, biroq qariyb 300 milliarddan atigi ikki milliardini mamlakatga qaytarishga erishilganini ma’lum qilgan edi.

Beysebayevning fikricha, Qozog‘istonning «Ibrohim kelishuvlari»dagi ishtiroki AQSH bilan kelajakdagi hamkorlikning, jumladan, noqonuniy olib chiqib ketilgan mablag‘larni qaytarish masalasida ham siyosiy kafolat bo‘lishi mumkin.