АҚШ Исроил билан келишув эвазига «Назарбоевнинг пул»ларини қайтаришда кўмаклашади

Қозоғистоннинг «Иброҳим келишувлари»га қўшилиши ушбу лойиҳанинг араб-исроил дипломатик нормаллаштириш форматидан яҳудий давлатининг ислом дунёси билан яқинлашувининг кенг қамровли жараёнига айланишини англатади. Бу ҳақда қозоғистонлик сиёсатшунос, собиқ дипломат ва таниқли жамоат арбоби Казбек Бейсебаев Haqqin.az билан суҳбатда сўз очди.

Сиёсатшуноснинг айтишича, 2020 йилдаёқ Трамп Иброҳим келишувларини ўз президентлигининг энг юқори ютуқларидан бири сифатида кўрсатиб, имкон қадар кўпроқ давлатларни унга қўшилишга ундаган. Бироқ, Саудия Арабистони ва Индонезия каби асосий давлатларнинг иштироки жараёни уларнинг принципиал шарти туфайли тўхтаб қолди - Исроилни тан олиш фақат Фаластин давлатини барпо этишнинг ҳақиқий истиқболи пайдо бўлгандан кейингина мумкин бўлади.

Аммо 2023 йилда Ғазо уруши бошланганидан сўнг, араб-исроил яқинлашуви жараёни тўхтаб қолди. Европа Фаластинни тан олиш йўлида қадамлар қўйди ва умуман олганда, Исроилга нисбатан халқаро муносабат кескин ёмонлашди. Бундай шароитда Қозоғистоннинг «Иброҳим келишувлари»га қўшилиш қарори Исроилдан сиёсий ва иқтисодий узоқлашиш бўйича шаклланаётган глобал тенденцияга зид келади.

«Қозоғистон, шубҳасиз, ўз манфаатларидан келиб чиққан ҳолда суверен давлат сифатида ҳаракат қилмоқда. Бироқ бу қадам чуқурроқ сиёсий мазмунга эга. Қозоғистон Республикаси араб бўлмаган биринчи давлат ва Марказий Осиёнинг Иброҳим келишувларини имзолаган биринчи мусулмон давлати бўлди. Давлатнинг дунёвий хусусиятига қарамай, Қозоғистон Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо ва маданий жиҳатдан мусулмон дунёсига моил. Шу билан бирга, у Исроил билан институтсионал яқинлашув томон расмий қадам қўйган биринчи туркий давлат бўлди, гарчи бу келишувларсиз ҳам икки томонлама муносабатлар доимо хайрихоҳлик ва прагматизм асосида қурилган», - деган сиёсатчи.

Бейсебаевнинг фикрича, Трамп йирик мусулмон давлатлари - Малайзия, Покистон, Индонезия, шунингдек, Марказий Осиё ва Жанубий Кавказ мамлакатлари - Ўзбекистон, Қирғизистон ва Озарбайжонни жалб қилиш орқали «Иброҳим келишувлари» доирасини кенгайтириш ниятида. АҚШ ва Исроил учун энг фойдали сценарий - бу келишувларга алоҳида мамлакатлар эмас, балки бутун Туркий давлатлар ташкилоти қўшилиши бўларди. Бироқ, расмий Анқара Исроилга қарши қатъий позицияни эгаллаганлиги сабабли бунинг иложи йўқ.

Таҳлилчининг фикрича, «Иброҳим келишувлари»га қўшилиш орқали Тўқаев, Трампнинг шахсий хайрихоҳлигига эришди, бу эса келажакда Америка-Қозоғистон муносабатларида муҳим омил бўлиши мумкин. Бу Остона учун Вашингтон томонидан Нурсултон Назарбоев атрофидагиларга тегишли бўлган хорижга олиб чиқиб кетилган капиталларни қайтаришда ёрдам олиш имкониятини очади. Турли ҳисоб-китобларга кўра, Назарбоев бошқаруви йилларида Қозоғистондан 300 миллиард долларгача маблағ олиб чиқиб кетилган. 2003 йилдаёқ «Қозоғистон иши» доирасида АҚШ Назарбоевнинг Швецария банкидаги ҳисоб рақамларидаги 80 миллион доллардан ортиқ маблағни ҳибсга олган, бироқ ўшанда сиёсий мулоҳазалар устун келиб, иш юришмай қолган.

2024 йилда Қозоғистон бош вазири Алихан Смаилов ноқонуний олиб чиқилган активларни қайтариш бўйича комиссия юзлаб гумонланувчилар рўйхатига эга эканлигини, бироқ қарийб 300 миллиарддан атиги икки миллиардини мамлакатга қайтаришга эришилганини маълум қилган эди.

Бейсебаевнинг фикрича, Қозоғистоннинг «Иброҳим келишувлари»даги иштироки АҚШ билан келажакдаги ҳамкорликнинг, жумладан, ноқонуний олиб чиқиб кетилган маблағларни қайтариш масаласида ҳам сиёсий кафолат бўлиши мумкин.