Брокерлар рейтинги: Alkes Research битимлар сонида ҳам, савдо ҳажмида ҳам етакчи

«Тошкент» Республика фонд биржаси 2025 йил ноябр ойи якунлари бўйича брокерлар фаолиятига оид статистик маълумотларни эълон қилди. Битимлар сони ва савдо ҳажми бўйича тузилган ТОП-10 рейтинглар бозордаги асосий ўйинчиларнинг позицияси ва уларнинг бизнес моделлари қандай фарқланишини яхши кўрсатиб бермоқда.

Ноябр ойида энг кўп битим — 31 380 та билан «Alkes Research» ҳиссасига тўғри келди. Бу кўрсаткич иккинчи ўриндаги «Freedom Finance» (8253) ва учинчи ўриндаги «Portfolio Investment» (7669) натижаларидан бир неча баравар юқори.

Кейинги ўринларни «Kapital-Depozit» (6206 та), «Leader Finance Capital» (2747 та), «TAT REESTR» (2607 та), «DALAL STANDARD» (2447 та) ва бошқа брокерлар эгаллади.

«Alkes Research» кўрсаткичларининг бундай устунлигининг асосий сабаби шундаки, Jett.uz инвестиция платформасида амалга оширилаётган барча битимлар айнан шу брокер орқали ўтади. Jett.uz бир қанча банк иловалари, жумладан, Multicard ва бошқа мобил иловалар билан интеграциялашган бўлиб, чакана инвесторлар учун фонд бозорига тез ва қулай кириш имконини беради. Натижада ҳажми кичик, аммо сони кўп битимлар айнан шу йўналишда шаклланмоқда.

Савдо ҳажми бўйича рейтингда ҳам 753,3 млрд сўмлик битимлар билан «Alkes Research» биринчи ўринни эгаллади. Бироқ бу йўналишда 736,2 млрд сўмлик кўрсаткич билан «Leader Finance Capital»нинг иккинчи ўринга чиқиши алоҳида эътиборга лойиқ. Рейтингнинг кейинги ўринларини «Freedom Finance», «Kapital-Depozit», «Portfolio Investment», «Мулк-Сармоя брокерлик уйи» ва бошқалар банд қилган.

«Leader Finance Capital» амалга оширилган битимлар сони бўйича бешинчи ўринда турса-да, савдо ҳажми бўйича иккинчи ўринни эгаллаётгани брокер йирик суммали операциялар билан ишлашини кўрсатади. Бу, одатда, институционал мижозлар ёки катта капиталга эга профессионал инвесторлар сегментига хизмат кўрсатилаётганидан далолат беради.

Ноябр ойидаги маълумотлар орқали брокерлар орасида бир нечта бизнес модели параллел равишда мавжудлигини кўриш мумкин. «Alkes Research» Jett.uz экотизими орқали кўплаб кичик битимлар, кенг чакана база ва банк иловалари орқали рақамли дистрибуция билан классик ретаил-брокер профилини намойиш этмоқда.

«Leader Finance Capital» эса сон жиҳатдан кам, лекин ҳажм жиҳатдан катта битимлар билан институционал ва йирик мижозларга йўналтирилган моделни қўллайди.

«Freedom Finance» ва «Kapital-Depozit» эса ҳам чакана, ҳам йирик мижозлар билан ишлайдиган, мувозанатлашган универсал брокерлар ҳисобланади. Бу фарқлар фақат брокерлар ўртасидаги рақобатни эмас, балки бозор структураси қандай шаклланаётганини ҳам кўрсатади. Бир томонда fintech ва рақамли каналлар орқали бозорга кираётган минглаб кичик инвесторлар, иккинчи томонда эса йирик портфелли профессионал иштирокчилар фаолият юритмоқда.

Ўзбекистон Марказий депозитарийси маълумотларига кўра, 2024 йил 1 октябр ҳолатига депонентлар сони 700 мингдан ошган бўлиб, уларнинг қарийб 92 фоизини жисмоний шахслар ташкил этади. Бу рақамлар сўнгги йилларда чакана инвесторлар сегменти тез кенгаяётганини тасдиқлайди. Jett.uz каби рақамли платформалар ва банк иловалари билан интеграция бу жараённи тезлаштираётган асосий омиллардан бири бўлиб турибди.

«Alkes Research»нинг битимлар сони бўйича мутлақ етакчилиги фақат битта брокернинг муваффақияти эмас, балки бутун бозорнинг рақамлаштирилиши ва фонд бозорига кириш тўсиғининг пасайиши натижасидир.

ТОП-10 рейтингига кирган брокерлар сонининг ошиб бораётгани бозор инфратузилмаси кенгайиб, рақобат босқичма-босқич кучайиб бораётганидан далолат беради. Шу билан бирга, савдо ҳажмининг катта қисми ҳозирча бир неча йирик брокер атрофида концентрациялашган.

Бу ҳолат бозор ҳали шаклланиш босқичида эканини эслатиб туради. Келгусида пенсия ва суғурта фондлари каби институционал инвесторлар фаоллашуви, янги IPO ва «Халқ IPOси» дастурлари, шунингдек, рақамли каналларнинг кенгайиши брокерлар рейтинги динамикасини янада ўзгартириши мумкин.

Г.Бозорова тайёрлади.