O‘zbekiston nima uchun AQSHdan yadro reaktorlari xarid qilmoqda?

Toshkent va Vashington so‘nggi o‘n yillikdagi eng yirik energetika va xomashyo bitimlari bo‘yicha kelishuvga erishdi. O‘zbekiston AQSHdan kichik modulli yadro reaktorlarini xarid qiladi va Amerika kompaniyalariga muhim minerallar konlariga ustuvor kirish huquqini beradi.

6-noyabr kuni prezidentlar Shavkat Mirziyoyev va Donald Tramp Vashingtonda bir qator shartnomalarni imzoladi. Davlat departamentining ta’kidlashicha, ular "strategik sheriklikning yangi davrini boshlab bergan. AQSH birgalikdagi konlarni o‘zlashtirish va geologik ma’lumotlar almashishda imtiyozli huquqqa ega bo‘ladi. Bundan tashqari, mamlakatlar nodir yer metallari yetkazib berish zanjirlarini mustahkamlash uchun 400 million dollargacha investitsiya jamg‘armasini tashkil etadi.

Atom energetikasiga alohida e’tibor qaratilgan. O‘zbekiston Amerika ishlab chiqaruvchilaridan 77 MVt quvvatga ega yangi avlod kichik modulli NuScale reaktorlarini sotib olishga kelishdi. Bu AQSHda sertifikatlangan birinchi qaror bo‘lib, 2025 yilda Yadro tartibga solish komissiyasi tomonidan ma’qullangan.

Shartnomaning umumiy summasi ochiq manbalarda rasman ko‘rsatilmagan, biroq O‘zbekistonda qurilishi rejalashtirilayotgan kichik atom elektr stansiyasining yer loyihasida har birining quvvati taxminan 55-77 MVt bo‘lgan bir nechta kichik reaktorlarni joylashtirish nazarda tutilgan.

Bunday reaktorlarga ega kichik atom elektr stansiyasi loyihasining qiymati loyiha ishtirokchilarining turli baholariga ko‘ra taxminan 1 milliard dollargacha baholangan. O‘zbekiston va AQSH o‘rtasidagi kengroq kelishuvlar doirasida energetika sohasiga va muhim minerallarni o‘zlashtirishga 400 million dollargacha sarmoya kiritilishi, qo‘shma loyihalarning umumiy portfeli esa o‘nlab milliard dollarga baholanayotgani ham qayd etilgan.

Shuningdek, bitimlar xalqaro jinoyatchilik va giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurashish, huquqni muhofaza qilish organlari o‘rtasida tezkor ma’lumot almashishni ham qamrab oladi. AQSH O‘zbekistonga mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash uchun uskunalar yetkazib beradi.

Muzokaralarning iqtisodiy qismi avtomobilsozlik va aviatsiya sohalarini qamrab oldi. O‘zbekiston uch yil ichida AQSHdan 5 milliard dollarlik avtomobil ehtiyot qismlarini sotib olishni rejalashtirmoqda, AQSH kompaniyalari esa UzAuto Motors’ni xususiylashtirishda ishtirok etishi mumkin. Uzbekistan Airways umumiy qiymati 8,5 milliard dollar bo‘lgan 22 ta Boeing 787 Dreamliner samolyotini sotib olish to‘g‘risida shartnoma imzoladi. Shuningdek, mamlakat 2 milliard dollargacha qishloq xo‘jaligi texnikasini import qilishni mo‘ljallagan.

Mirziyoyev energetika, strategik xomashyo, logistika va IT sohalarini hamkorlikning ustuvor yo‘nalishlari sifatida belgiladi. Uning ta’kidlashicha, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish O‘zbekistonga elektr energiyasi narxini 15 foizga pasaytirish va uni Markaziy Osiyodagi eng arzon elektr energiyasiga aylantirish imkonini beradi.