So‘nggi o‘n yillikda Toshkentda aholi soni keskin o‘sib, shahar me’yoridan tezroq kengaymoqda. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, poytaxtda doimiy ro‘yxatda turganlar soni 3,2 millionga yaqinlashgan bo‘lsa-da, taxminlarga ko‘ra haqiqiy aholi soni allaqachon 5 milliondan oshib ketgan. Bu esa shahar infratuzilmasining qattiq zo‘riqishiga, jamoat transporti, sog‘liqni saqlash, ta’lim va uy-joy ta’minotida muammolar yuzaga kelishiga sabab bo‘lmoqda.
Poytaxtda avtomobillar soni keskin oshgan, ko‘chalardagi tirbandlik kundalik hayotning ajralmas qismiga aylangan. Shu bilan birga shahar havosi yil sayin ko‘proq ifloslanib, havo harorati ham oxirgi 10 yil ichida bir darajaga ko‘tarilgan. Joy tanqisligi, uy-joyga bo‘lgan talab va nazoratsizlik ortidan o‘zboshimcha qurilishlar ko‘paygan, arxitektura me’yorlari, tarixiy muhit va yashash sifati tahdid ostida qolmoqda.
«Bosh reja» nimaga kerak?
Mana shunday sharoitda «bosh reja» tushunchasi keng jamoatchilik uchun hayotiy ahamiyat kasb eta boshladi. U – shunchaki xaritadagi loyiha emas, balki shaharning 20–30 yillik rivojlanish strategiyasi, funksional va ekologik tartibni belgilab beradigan hujjatdir. Bosh reja orqali shaharning qanchalik kengaya olishi, qayerda yashash, qayerda ishlash, dam olish va harakatlanish mumkinligi huquqiy va me’moriy jihatdan belgilab qo‘yiladi.
Toshkentning 2045 yilgacha mo‘ljallangan bosh rejasi aynan shu masalalarga yechim topadi, deb turilgan bir vaqtda, uning atrofidagi muammolar poytaxt shaharning kelajagini shubha ostiga quymoqda.
Uzoq kutilgan bosh reja
Toshkentning yangi bosh rejasini ishlab chiqish masalasi 10 yildan ortiq vaqt davomida muhokamalarga sabab
bo‘lgan. 2018 yil avgust oyida prezident tanqididan so‘ng, shahar hokimiga o‘sha yilning 1 oktyabriga qadar bosh reja konsepsiyasining loyihasi hamda bosh rejaning o‘zini ishlab chiqish bo‘yicha xalqaro tanlov o‘tkazish topshirilgan. O‘sha paytdagi hokim Jahongir Ortiqxo‘jayev esa 2019 yil aprel oyiga qadar bosh reja konsepsiyasini 3D formatda tayyorlanishi haqida ma’lum
qilgan.
Lekin loyiha belgilangan muddatlarda emas, kechikib 2022 yil oktyabrda prezident Shavkat Mirziyoyevga taqdim
qilingandi. Uni tasdiqlash jarayoniga esa ikki yildan ortiq vaqt
ketdi.
Shuningdek, rejaning interaktiv xaritasi 2025 yil 26 may kuni Qurilish vazirligining rasmiy saytida
joylashtirilgan.
Bosh rejaga ko‘ra, poytaxt hududi
uch asosiy zonaga ajratilgan:
konservatsiya,
rekonstruksiya va
renovatsiya.
- Konservatsiya zonalarida yashil hududlar, tarixiy ob’ektlar va sanitar himoya maydonlari saqlanib qoladi, yangi bino qurilishi taqiqlanadi.
- Rekonstruksiya zonalarida mavjud infratuzilmalarni yaxshilash, jamoat joylarini obodonlashtirish va dizaynerlik yechimlarini joriy etish ko‘zda tutilgan.
- Renovatsiya zonalarida esa texnik va sanitar jihatdan eskirgan binolar buzilib, ular o‘rnida yangi inshootlar quriladi. Shuningdek, bo‘sh yer maydonlari va sanoat hududlari ham qayta shakllantiriladi.
Rejada
«15 daqiqalik shahar», ya’ni fuqaro turmushi uchun zarur barcha ob’ektlarga piyoda uzog‘i bilan 15 daqiqada yetib borish mumkin bo‘lgan tizim tamoyili ham aks etgan. Shuningdek, Toshkent viloyatining ayrim tumanlari bilan yagona aglomeratsiya asosida rivojlanish konsepsiyasi ham kiritilgan.
Interaktiv xarita bor, lekin ishlamayapti
Oxirgi vaqtlarda taqdim etilayotgan yirik qurilish
loyihalarida, ayniqsa, «Tashkent Invest» kompaniyasining Beshyog‘och ko‘chasidagi 10,6 gektarli yerda 30 qavatgacha bino qurish rejasi bosh reja talablariga zid hisoblanadi. Chunki bosh reja bo‘yicha mazkur hududda 9 qavatdan yuqori inshootlarga yo‘l qo‘yilmasligi kerak. Qolaversa, Qurilish vazirligining o‘zi ham shu joyda 9 qavatdan baland bo‘lgan binolar qurilishiga qarshi
chiqqan edi.
Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligi bo‘lim boshlig‘i Aziz Xalilov
bir intervyusida: «Hozir Toshkent bosh rejasiga o‘zgartishlar kiritish bo‘yicha tahlil olib borilmoqda. Amaldagi hujjatda ayrim hududlar uchun binolarning ruxsat etilgan ko‘p qavatliligi eski hisoblar asosida ko‘rsatilgan. Masalan, bosh rejada 5 qavatli deb ko‘rsatilgan bo‘lsa-da, amalda bu hududlarda 16 qavatgacha qurish mumkin», — degan edi.
Jamoatchilik faoli Nikita Makarenko o‘z telegram kanalida Xalilovni tanqid
qilib: «Toshkentda bosh rejada ko‘rsatilgan ko‘pqavatlilikka zid ravishda baland binolar qurish holatlari davom etmoqda.
Qurilish vazirligi bo‘lim boshlig‘i Aziz Xalilovga
ko‘ra, bosh reja hatto muhim hujjat emas — har bir holat bo‘yicha «ekspert xulosalari» asosida qavatboshlik o‘zgarishi mumkin.
Unda nega bosh reja kerak? Bu hujjat kun sayin qog‘ozdagi rasmiy formallik — ya’ni fiksiya sifatida ko‘rinayotgani ayonlashmoqda» – degan edi.
Vazirlik bunga
javoban, Xalilov aytgan gaplar Toshkent shahar bosh rejasi bilan bog‘liq masala Effekt Makarenko telegram kanalida e’lon qilingan postga mos kelmasligini, vazirlik mutaxassisi har qanday qurilish ishlariga bosh rejadan chiqmagan holda ruxsat berilishini ta’kidlab, unda yerning seysmologik va zilzilabardoshlilik jihati alohida e’tiborga olinganini qayd etgan. Shuningdek, jurnalist tomonidan berilgan savolga javoban bosh reja takomillashib borilishini bildirgan.
Bunday holatlarda tabiiy savol tug‘iladi: agar bosh rejaga amal qilinmas ekan, uni qabul qilishdan maqsad nima edi? Mazkur ziddiyatli vaziyat nafaqat mutaxassislar, balki keng jamoatchilik orasida ham e’tirozlarga sabab bo‘lmoqda.
Bosh rejaning muddati 7 oymi?
Qizig‘i shundaki, 2025 yil 17 iyul kuni Savdo sanoat palatasi tashabbusi bilan qurilish sohasi vakillari ishtirokida o‘tkazilgan ochiq muloqotda tadbirkor Murod Nazarov bosh reja yangidan ko‘rib chiqilayotganini va unga yaqin orada tuzatishlar kiritilishi mumkinligini
ma’lum qildi.
7 yil deganda tasdiqlangan bosh rejaga 7 oy bo‘lmasdan o‘zgartirish kiritish nega kerak bo‘lib qoldi? Aytish joizki, mazkur masala yuzasidan Qurilish vazirligidan izoh so‘raldi, biroq vazirlik bu borada hech qanday rasmiy munosabat bildirmadi.
Mutaxassislar xavotirda
Urbanist Iskandar Soliyev bosh rejadagi asosiy kamchiliklardan biri menejment yaxshi yuritilmaganligi, shuningdek rejani ishlab chiqayotganda tadbirkorlar va ko‘plab boshqa soha mutaxassislari bilan ham maslahatlashish kerak edi, degan fikr bildirdi.
«Saytda e’lon qilingan plandagi zonalarga ajratish puxta qilinmagan va kamchiliklari juda ko‘p edi. Qavatlarning hududga nisbatan qo‘yilgan chegarasi va zona kategoriyasida menimcha kattaroq tahlil orqali qayta ko‘rib chiqish kerak»— deydi Soliyev.
Shuningdek, u hozir shaharsozlik bo‘yicha mutaxassislarning kamligi, arxitektura bo‘yicha o‘qiyotganlar ham boshqa yo‘nalishlarni tanlab ketayotganligini tanqid qilib, jamoatchilik nazorati uchun soha vakillarining o‘rni alohida ahamiyatli ekanligini ta’kidladi. Ya’ni, noto‘g‘ri, shahar uchun noekologik, noinsoniy loyihalarni to‘xtatib qolishda ularning ishtiroki muhim.
Bir so‘z bilan aytganda, Toshkentga kimlarnindir manfaatini ko‘zlab o‘zgartirilmaydigan, qoidalar va tamoyillar aniq belgilab qo‘yilgan barcha uchun tushunarli bo‘lgan bosh reja kerak. Poytaxt hokimligi va qurilish sohasi mutasaddilari qachon shunday yakuniy bosh rejani taqdim etishadi?
Ruxsora Jovliyeva.
