Абу-Дабидаги Лувр: Париждан саҳрога кўчган музей ҳақида

Абу-Даби — бу фақатгина шу номдаги амират (вилоят)нинг маъмурий маркази бўлибгина қолмай, балки бутун Бирлашган Араб Амирлиги (БАА)нинг пойтахти ҳамдир. Бироқ амирлик ҳақида гап кетганида қўшни амиратнинг маркази, мамлакатнинг энг йирик шаҳри — Дубай кўпроқ тилга олинади.

Тўғри, у ерда дунёдаги энг катта савдо марказлари бири — Dubai Mall қурилган, энг катта мусиқа фавворалари тизими ташкил этилган, энг баланд осмонўпар бино — Бурж Халифа қад ростлаган, энг машҳур сунъий ороллар — «Palm ороллари» барпо этилган ва ҳатто ижтимоий тармоқларда трендга айланган машҳур Дубай шоколади ҳам айнан шу манзилда кашф этилган.

Шарқшунос Дмитрий Осиповнинг айтишича, буларнинг барчаси «энг-энг-энг» бўлишга интилишдан кўра, иқтисодиётни диверсификатсия қилиш мақсадида амалга оширилади. Дубай ўзини дунё туризм маркази сифатида кўрсатади ва саёҳатчилардан келадиган даромад бюджетнинг нефтга қарамлигини камайтиради.

Дастлаб Абу-Дабида қўшнининг бундай «ҳаракатлари»га хотиржам қаралган, аммо охир-оқибат улар ҳам бой туристларни ўзига жалб қилиш учун курашга қўшилишига қарор қилди. Бетакрор лойиҳаларга эътибор қарата бошлади. Масалан, 2009 йилда Яс оролида «Formula-1» пойга трассаси, дунёдаги энг катта ёпиқ Ferrari Wоrld кўнгилочар боғи каби диққатга сазовор жойлар бирин-кетин пайдо бўлди. Аммо бу ҳаммаси эмас.

Шу кезларда Абу-Дабида Саадият оролини маданий кластерга айлантиришга қарор қилинди. 2000 йилларнинг бошида бу ерда 30 минг кв.м. майдонга эга бўлган дунёдаги энг катта музей қурилиши бўйича Гуггенхайм жамғармаси билан музокаралар бошланган эди. Аммо бу номдаги муассасалар Ню Йoркдан ташқари Венетсияда (1951 йил), Билбао ва Берлинда (иккаласи ҳам 1997 йил), шунингдек, Лас-Вегасда (2001 йил) аллақачон фаолият юритаётган бўлган. Бундан ташқари, Мексикада (2007 йил) филиал очилиши кутилаётган эди. Ҳукумат эса Абу-Дабида хорижда нусхалари бўлмаган, бутун дунёга машҳур музей очмоқчи бўлган.

Қайд этилишича, БАА раҳбарининг қариндоши ва Абу-Даби туризм бошқармаси (ADTA) раҳбари шайх Султон бин Тахнун Ал Нахайян 2005 йил июн ойида «Luvr» брендини харид қилиш ва ўша машҳур музейдаги тўпламининг бир қисмини вақтинча эгаллаш мақсадида Франсияга боради.

Албатта, бу ғоя ҳаммага бирдек ёқмагани, табиий. Қарийб 5 минг санъатшунос, рассом ва музей ходимлари бренд сотилмаслигини тушунтириб, петитсияга имзо қўяди. Аммо Амирлик томонидан жуда катта ваъдалар берилгани боис Франсия Парламенти узоқ баҳсдан сўнг розилик беради.

Шартнома бўйича, «Luvr» брендини ишлатиш ҳуқуқи эвазига шайхлар франсуз муассасасига 400 млн доллар тўлашга рози бўлган. Шартнома абадий эмас, атиги 30 йилга (кейинчалик яна 10 йилга — 2047 йилгача узайтирилди) тузилди. Aсрнинг ўрталарига келиб, шартномани яна узайтириш ёки музейга янги ном ўйлаб топиш керак бўлади.

Шайхлар ҳозирги пайтда яна 550 млн доллар махсус ташкил этилган франсуз агентлиги — France-Muséums (AFM)га тўлашга рози бўлмоқда. Айтиб ўтиш керакки, бу агентликка d’Orse музейи, Помпиду маркази, Версал ва бошқа муассасалар, жумладан Луврнинг ўзи асосчи бўлган.

Гумбаз остидаги янги Лувр

Абу-Дабидаги Лувр биносининг меъмори Притзкер мукофоти совриндори Жан Нувел бўлиб, у Франсиядаги машҳур маданий лойиҳалар, жумладан, Cартиэр замонавий санъат жамғармаси ва Париждаги Араб дунёси институти, шунингдек, Лютсерндаги маданият ва конгресс маркази ортидан танилган.

Денгиз қирғоғига яқин қурилган янги Луврнинг очилиши 2012 йилда режалаштирилган эди, аммо амирлик белгиланган муддатга улгурмаслигини маълум қилади. Биргина асосий устунлар учун 4500 дан ортиқ пойдевор қозиқларни қоқиш 2010 йилда якунланади. Музейнинг эшиклари орадан етти йил ўтиб, 2017 йил ноябрда очилади. Айтиш мумкинки, бу унчалик катта кечикиш эмас, мисол учун, Гуггенхайм музейи Абу-Дабида ҳали ҳам очилмаган.

Янги Луврни яратишда архитектор Нувел араб шаҳарларининг оқ деворли бинолари — мединалардан ва Венетсия архитектурасидан илҳомланган. Меъмор музейни 55 та алоҳида бинога ажратиб, улар орасида сояли йўлаклар ва каналлар ҳосил қилган. Қуёшнинг жазирамасидан қочиш учун бутун мажмуа улкан 180 метрлик гумбаз билан ёпилган. Аниқроғи, турлича нақшга эга саккизта гумбаз битта конструксияга бирлаштирилган Қуёш нури ушбу «қатламли пироги»дан ўтар экан, кун давомида полда турли нақшларни ҳосил қилади.

Қуёш нурларидан ҳосил бўлган нақшнинг сутка давомида қандай ўзгаришини кўриш учун қурилиш ёнида вақтинчалик иншоот барпо этилган, унда гумбаз қатламларини бирлаштиришнинг турли вариантлари синовдан ўтказилган. Нувел бу ҳолатни ташриф буюрувчиларга улар очиқ денгизда юлдузлар остида сузаётгандек таассурот уйғониши керак, дея изоҳланган эди. Архитектор учун ёруғлик билан ишлаш янгилик эмас, у Сена бўйидаги Араб дунёси институтида ёруғликни бошқариш учун нурни сезувчи затворлар қўллаган эди.

Янги Лувр гумбазнинг ўзи — машрабия деб аталиб, у дераза ва балконларни ёпадиган нақшли панжара алузияси хизматни бажаради. Унинг диаметри 180 метр, вазни эса тахминан 7500 тоннадан иборат, бу Эйфел минорасининг металл конструксияси оғирлигига тенг дегани.

Музей ичида реабилитатсия маркази

Музейнинг бош куратори франсуз Жан-Франсуа Шарне ундаги экспозитсияларни мамлакатлар бўйича жойлаштиришдан воз кечиб, унинг ўрнига хронологик тартибда жойлаштириб чиққан. Албатта, бу одатий ҳолат эмас, Европа 13-16 аср буюмлари ёнида Мали ёғоч ҳайкалчаси, рақсга тушаётган Шива ва Қуръоннинг безатилган саҳифаси туради. Уларнинг барчаси тахминан 1200–1500-йилларга оид. Бундай ёндашув ташриф буюрувчиларга дунёнинг исталган нуқтасидаги тарихни дунё контексти билан бирга кўриш имконини беради.

Музейнинг очилишига 600 дан ортиқ санъат асари тўпланган, уларнинг ярми франсузлардан қарзга олинган эди. Янги Луврда Леонардо да Винчи, Ван Гог, Мане, Моне ва дунёга машҳур бошқа усталарнинг асарларини кўриш мумкин. Шунга қарамай, Абу-Дабидаги музей ўз коллексиясини шакллантиришни дарҳол бошлаб юборган. Биринчи харид Пит Мондрианинг «Мовий, қизил, сариқ ва қора композитсия» (1922 йил) картинаси бўлган. У учун 2009-йилда Чристиэсда 27,6 млн доллар тўланган, бу нидерландиялик рассом учун янги рекорд бўлган.

Замонавий рассомлар Женни Холцер ва Джузеппе Пенонега Абу-Даби Луври учун махсус асарлар яратиш буюрилган. Музейнинг эълон қилган сўнгги ҳисоботига кўра, 2023-йил охирига келиб, унинг кўргазмалар жамғармасида франсузлардан қарзга олинган 223 та, бошқа хорижий муассасалардан 5 та, маҳаллийлардан 39 та асар мавжуд бўлган, яна 410 таси эса ўз коллексиясига мансуб эди.

Ўтган йили Абу-Дабига 4,8 млн турист келган ва музей 1,4 миллиондан ортиқ чипта сотган. Бу борада 2 декабр — БАА миллий кунида бир кунда 15 477 нафар ташрифчи орқали рекорд қайд этилган. Уларнинг аксариятини экспонатлардан кўра маҳаллий ҳовузда яшовчи катта денгиз тошбақалари кўпроқ ҳайратлантиради.

Гап шундаки, Абу-Дабидаги Лувр фақат музей эмас, балки ҳайвонлар учун реабилитатсия маркази ҳисобланади. Амирликнинг Миллий аквариуми бу ерга касал ёки жароҳатланган тошбақаларни тикланишга юборади. Музей бир вақтнинг ўзида 50 тагача судралиб юрувчини қабул қилиши мумкин.