Markaziy bank
ma’lumotlariga ko‘ra, 2020 yildan 2025 yil mayiga qadar birinchi navli undan tayyorlangan non 77,6 foizga, oliy navli undan tayyorlangan non 52,5 foizga, obinon esa 62,4 foizga qimmatlashgan. Shu davrda birinchi navli un 56,9 foizga, oliy navli un esa 73,5 foizga oshgan. Eng katta o‘sish 2022 yilda qayd etilgan, keyingi yillarda esa narxlar barqarorlashishga yaqinlashgan.
- Xususan: 2022 yilda
Birinchi navli un 46 foizga, non esa 54,8 foizga;
Oliy navli un 39,5 foizga, non esa 25,8 foizga;
Obinon esa shu yilda 22,7 foizga qimmatlagan.
2021 yilning boshida birinchi navli un 4 127 so‘m bo‘lgan bo‘lsa, 2025 yil birinchi choragiga kelib 6 440 so‘mga chiqqan. Birinchi navli non esa shu davrda 3 129 so‘mdan 6 144 so‘mga ko‘tarilgan.
Markaziy bank xulosasiga ko‘ra, narx oshishining asosiy sababi — ishlab chiqarish xarajatlari o‘sishi. Yerga ishlov berish, texnika ta’minoti, ish haqi va logistika xarajatlari ko‘paygani bu jarayonni kuchaytirgan.
«So‘nggi yillarda O‘zbekiston aholisining o‘sish ko‘rsatkichi o‘rtacha 2 foizni tashkil etmoqda. Aholi sonining har 1 million kishiga ko‘payishi non va non mahsulotlariga (bug‘doy uniga) bo‘lgan yillik talabni o‘rta hisobda 171 ming tonnagacha oshirishi mumkin. 2025-yil 1-aprel holatiga mamlakatda aholi soni 37,7 million kishiga yetgan. Boshqa omillar o‘zgarmagan holatda keyingi 5 yilda bug‘doy uniga bo‘lgan yillik talab taxminan qo‘shimcha 670 ming tonnaga oshishini kutish mumkin», deyiladi tadqiqotda.
Talabning o‘sishi importga ham bog‘liq. 2021–2024 yillarda O‘zbekistonning deyarli barcha bug‘doy importi (99 foizdan ziyod) Qozog‘iston hissasiga to‘g‘ri kelgan. Un importida ham shu mamlakat yetakchi: 2021 yilda 98,4 foiz, 2024 yilda esa 90,6 foizni tashkil etgan. Bug‘doy va un narxlari xalqaro bozorda o‘zgargani ham ichki bozorda narxlarning oshishiga turtki bergan.
O‘zbekistonda non narxining o‘sishiga ta’sir etuvchi omillar
Markaziy bank tahliliga ko‘ra, so‘nggi besh yilda un va non mahsulotlari tannarxiga ta’sir etuvchi asosiy resurslar — yonilg‘i, elektr energiyasi, gaz, sovuq suv va transport xizmatlari sezilarli darajada qimmatlashgan. Bu esa ishlab chiqarish xarajatlari orqali mahsulot narxiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatmoqda.
Shuningdek, fermer va klasterlar yetishtirgan bug‘doyning birja savdolari orqali sotilishi narxlarga ta’sir qilayotgani ta’kidlanmoqda. Hokimliklar tomonidan bu sohada majburiy talablar qo‘yilmasligi fermerlar daromadini oshirishi bilan birga, narxlarni erkinlashtirish siyosati samaradorligini kuchaytirishi qayd etilgan.
O‘zbekiston bug‘doy importining asosiy qismi Qozog‘iston hissasiga to‘g‘ri kelgani uchun jahon bozoridagi narx o‘zgarishlari ichki bozorga tez ta’sir etmoqda. Mamlakat jahon bug‘doy narxlariga yuqori sezuvchan hisoblanadi. Shu bilan birga, aholi daromadlarining o‘sishi va iste’mol odatlari non mahsulotlariga bo‘lgan talabni oshirmoqda.
Ekologik omillar ham muhim o‘rin tutmoqda. So‘nggi ikki o‘n yillikda yer sho‘rlanishi 450 ming gektardan 750 ming gektargacha kengaygan. Qurg‘oqchilik, yuqori harorat va samarasiz suv resurslari boshqaruvi tufayli bug‘doy hosildorligi pasayib, fermerlar daromadlari kamaygan.
«Rossiya-Ukraina mojarosi, eksport 17 kvotalari, tranzit tariflari va boshqa choralar natijasida ta’minot zanjirida uzilishlar yuzaga kelib, import qiluvchi davlatlarda, jumladan O‘zbekistonda, narxlar oshishiga sabab bo‘lishi mumkin», deya qayd etilgan tadqiqotda.
Markaziy bank jahonda narxlar barqarorlashganiga qaramay, ichki resurslar samaradorligini oshirish, agrotexnologiyalarni rivojlantirish, sug‘orish tizimini yangilash va bug‘doy import geografiyasini diversifikatsiya qilish zarurligini alohida ta’kidladi.
